Kultura je eliksir

Manifestacija Evropska prestonica kulture (EPK) ove godine je napunila trideset. Dvoje vrsnih evropskih umjetnika i intelektualaca, i ministri kulture Grčke i Francuske, Melina Merkuri i Žak Lang, smatraju se autorima toga uspješnog koncepta. U početku, prvih četrnaest godina, bili su to, mahom, veliki evropski gradovi, često glavni gradovi država EU: prvo Atina 1985, a onda redom Firenca, Amsterdam, Berlin (Zapadni, 1988.), Pariz, Glazgov, Dablin, Madrid, Antverpen, Lisabon, Luksemburg, Kopenhagen, Solun, Štokholm. Vajmar je 1999. bio EPK, kao prvi manji grad koji je ponio tu manifestaciju. Od 2000. uvodi se praksa da zvanje EPK dobijaju dva ili više gradova. Te godine se manifestacija odvijala u devet zemalja, devet gradova, od kojih su tri bili i glavni gradovi 2007, osim Sibinja u Rumuniji i Luksemburga obuhvaćena i Velika oblast (regija u Njemačkoj, Francuskoj i Belgiji).

Aprila 2014. donešena je odluka da se od 2021. mogu kandidovati i gradovi/ regije van EU. Interesantno je da je ta praksa već započeta 2010, kada je među tri grada koji su dobili zvanje EPK, bio i Istanbul (uz Pečuj, Mađarska i Esen, Njemačka).

Moguće je da je u Crnoj Gori i prije 2015. počelo razmatranje ideje o kandidaturi za EPK. Nemam informacija o tome. Bilo je očekivano još poslije 2010. da će se obuhvatiti i zemlje koje još nijesu članice EU. Beograd je 2011. počeo da radi na pripremi kandidature za EPK.

Prije dvije godine, prevedena je kod nas knjiga Uzbudljivi gradovi (Clio, Beograd), autora Grega Ričardsa i Roberta Palmera (Greg Ričards & Robert Palmer: Eventful Cities, Cultural menagement and urban revitalizacion, 2010, Elsevier Limited). U Predgovoru se saopštava: „Knjiga se bazira na iskustvima autora pri vođenju, savetovanju i analizi raznih EPK i mnogih drugih velikih manifestacija i festivala. S obzirom na to da je status prestonice kulture dodeljivan različitim gradovima i da je svaki grad koncept EPK ispunio različitim sadržajima, moguće je napraviti komparativnu analizu za izučavanje odnosa gradova i manifestacija...“ Zanimljiva i korisna knjiga za sve koji se upuste u promišljanje kandidature svojih gradova za EPK.

Sredinom januara 2015. saopšteno je da će se Cetinje kandidovati za EPK 2021, uključiv prostor Rijeke Crnojevića. Onda je ekspert, reklo bi se naše Gore list, došao da objasni situaciju. Čovjek na istoj temi radi i u Beogradu. Pominju se Kotor, Tivat, Budva, Herceg Novi. Bokokotorski zaliv. Koncept Crna Gora Evropska prestonica kulture, tako prirodan, očigledan i moguć, ne pominje se niti sagledava. Uzalud smo, izgleda, prethodnih godina adresirali Crnu Goru na jednu kulturnu adresu.

Prije četiri mjeseca, predsjednica Odbora za prosvjetu, nauku, kulturu i sport Skupštine Crne Gore, gospođa Branka Tanasijević i ja smo razgovarale o tome da se organizuje tematska sjednica Odbora o inicijativi CG - EPK. To će uslijediti, ali je očigledno da zahtijeva veliku pripremu.

Autori knjige Uzbudljivi gradovi ukazuju da su razmatrali široko pojam kulture, ne samo umjetnost. Kultura i jeste to što čovjek/zajednica stvara svojom kreativnošću, pri rješavanju potreba života, u uzajamnosti sa prirodom. Spoj prirode i ljudskog rada i kreativnosti.

Prije dvadeset godina, 1995, izdata je izvrsna monografija Manastiri na tlu Crne Gore, autorice Tatjane Pejović (Presmedij, Novi Sad i Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Cetinje). Obrađena su 43 lokaliteta pravoslavnih manastira u Crnoj Gori, sa prikazom nastanka i istorijskog trajanja i značaja, arhitekture, plastike, okolne prirode, istorijskim razvojem, ikonama... Tada mi se po prvi put nametnula misao o Crnoj Gori kao Evropskoj prestonici kulture (te, 1995, godine Luksemburg je bio EPK).

Zamislimo ovu kartu dopunjenu vrijednim sakralnim objektima druge dvije konfesije, primorskim gradovima, gradovima zaleđa, lokalitetima praistorijskih, antičkih i srednjevjekovnih arheoloških nalazišta, kartom brojnih manifestacija, kartom jezera, od Šaskog do Plavskog. Vinski putevi, bogato nasljeđe obrade vune, tkanje. Legende.

U tjeskobi islamofobije koja zahvata Evropu, Crna Gora je, uz Srbiju i Bosnu i Hercegovinu, zemlja evropskih muslimana. Čije su zajednice počele da nastaju prije pola milenijuma. I opstale pored svega. To bi i za Evropu i za Crnu Goru bilo važno kulturno saopštavanje i suočavanje.

A uzduž Crne Gore, sadašnjim putevima, od Herceg Novog do Dobrakova, stiže se za četiri i po sata. U razmatranju strategije razvoja Crne Gore, možda se moglo desiti, iako nije, da se posegne za kulturom kao eliksirom. Da se milijarda evra koja će otići u 42 km „prioritetne dionice“ autoputa Podgorica-Mateševo usmjerila kako su razumni i stručni ljudi predlagali. Prvo da se kvalitetno rekonstruiše i poveže postojeća saobraćajna mreža. A za ostatak od trista miliona, moglo se što šta uraditi na kanalizaciji, uređajima za prečišćavanje, sanitarnim deponijama. Tada bismo počeli da vraćamo samopouzdanje i samopoštovanje svojim gradovima, sebi, prirodi. Tada bi kandidatura Crne Gore za Evropsku prestonicu kulture bila naša prioritetna dionica u siguran razvoj.

( Jelisava Kalezić )