Arhitektura: Dvije izložbe u Beogradu posvećene Milanu Zlokoviću

Sve će proći, gospodine - govorio je tihi Ibrahim Paro. Ali, kakva je to utjeha? Proći će i radost, proći će i ljubav, proći će i život. Zar je nada u tome da sve prođe? Meša Selimović, Trđava

"Svečanost povodom obeležavanja 50 godina od smrti arhitekte i profesora Milana Zlokovića (1898 - 1965)", održana je 29. maja na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu.

Zloković je jedan od dvojice nikad prežaljenih profesora AF BG - čije bronzane glave krase aulu AF. Nikola Dobrović (1897 - 1967) je drugi. O trećoj glavi se, koliko je meni poznato, još uvijek ne razmišlja ozbiljno (pominje se, recimo, Dragiša Brašovan - ali on, zakleo bih se, nikada nije bio angažovan u nastavi na AF BG).

Funkcija pomenutih bronzanih glava bila bi u jasnom ukazivanju na činjenicu da današnji AF BG baštini vrijednosti i principe na kojima su istrajavali dvojica velikih - najvećih - srpskih arhitekata modernog pravca - i da drži, kao institucija, do svoje fizionomije i do svog identiteta - odnosno da poštuje autentične doprinose i Zlokovića i Dobrovića svojoj fizionomiji i svom identitetu - kako u nastavi na fakultetu, tako i domenima arhitektonske prakse.

Valja pomenuti da su i Zloković i Dobrović ostavili zavidan graditeljski trag i na tlu naše male, ali časne i poštene - današnje Države Crne Gore - što svakako obavezuje - ali još uvijek ne znamo ko bi, konkretno, trebao da preuzme tu obavezu. Kako bilo, stoji da bi pitanje dijela Zlokovićevog i dijela Dobrovićevog opusa na teritoriji CG - trebalo rješavati sistemski, tj. institucionalno - uz sva ostala pitanja koja se tiču nužnosti konsolidacije naučne - prvo naučne - a zatim i opšte svijesti o dometima arhitekture na tlu CG u XX vijeku - pogotovo u periodu neposredno pred početak Drugog svjetskog rata i nakon oslobođenja, tj. u periodu Socijalističke Republike CG - sve do kraja osamdesetih i početka ratova na teritoriji bivše SFRJ. Da se razumijemo - sintagma: crnogorska međuratna i poslijeratna arhitektura - a pogotovo sintagma: crnogorska moderna arhitektura - zapravo ne znače (skoro pa) ništa, trenutno - i neće značiti ništa sve do momenta uspostavljanja validne naučne paradigme - koja bi usput garantovala i svojevrsni kontinuitet u sagledavanju i tumačenju povijesnih dešavanja na CG arhitektonskoj sceni.

U okviru Svečanosti povodom obilježavanja 50 godina od Smrti Milana Zlokovića, na AF BG su otvorene i dvije vrlo poticajne izložbe - iza kojih stoji Ljiljana Blagojević, profesorica AF BG, sa timom svojih saradnika.

"Arhitektonska istraživanja Milana Zlokovića (1920. - 1965.)", naslov je izložbe koja se temelji na dokumentacionom materijalu iz porodične ostavštine Milana Zlokovića. Brojne kopije Zlokovićevih crteža, akvarela, projekata, te fotografija realizovanih objekata i druge građe - izložene su u hronološkom slijedu. Prikazan je zapravo "tok arhitektonskih istraživanja Milana Zlokovića", kako stoji u katalogu pomenute svečanosti (Ljiljana Blagojević, Aktuelnost pouka profesora Milana Zlokovića)". Izloženi materijal je podijeljen na dva perioda: 1920. - 1940. i 1945. - 1965. - i pruža sažet, a ujedno i vrlo informativan i izvanredno ilustrovan uvid u kompletan opus profesora Zlokovića. Kustoški koncept i izbor prikazanih radova "prate osnovnu pretpostavku da se u arhitektonskim istraživanjima Milana Zlokovića može uočiti sled istraživačkih pitanja koja projektantskim i naučnim metodama ispituju stil, strukturu i sistem u arhitekturi" (Lj. Blagojević).

Moram priznati da sam sasvim pristojno poznavao opus profesora Zlokovića i prije izložbe. Znao sam i za njegova široka interesovanja: od vizantijske i srpske srednjovjekovne umjetnosti i graditeljstva, graditeljskog nasljeđa Boke Kotorske, preko zalaganja za afirmaciju modernističke arhitekture u Srbiji, sve do problema proporcija i modularne koordinacije u arhitekturi. Takođe, znao sam da su te tri riječi - svojevrsno sveto trojstvo: "stil, struktura, sistem" - u korijenu razumijevanja i tumačenja Zlokovićevog doprinosa arhitektonskoj misli i praksi projektovanja - međutim, nakon što sam uhvatio 3-4 kruga oko aule AF BG - i pošteno ovjerio izložbu, onako do u najsitnije detalje - stekao sam i te dragocjene, indirektne - ali vrlo precizne - uvide i u širinu ličnosti Milana Zlokovića. Složićete se da su interesovanja i potezi koji proizilaze iz interesovanja - ipak neodvojivi od ličnosti - i upravo su te iskre: nenametljivi, latentni uvidi u ličnost Milana Zlokovića kroz znalački koncipiran uvid u njegov opus - ono što ovu izložbu čini jedinstvenom i svakako vrijednom pažnje.

Dakle, pomenuta izložba je postavljena u auli AF - i možete je pogledati do 15. jula - pa ako se zadesite u Beogradu - predlažem da prošetate do AF.

Konačno, bilo bi mi drago kada bih bio u mogućnosti, u dogledno vrijeme, da ponovo ovjerim "Arhitektonska istraživanja Milana Zlokovića (1920 - 1965)" - ali ovoga puta u nekom od izlagačkih prostora na teritoriji CG. Ne samo da bi ta izložba obogatila ovdašnju kulturnu ponudu u domenima arhitektonskog stvaralaštva - već bismo se i mi, na neki način, odužili profesoru Milanu Zlokoviću - koji je bio (i) naše gore list. Zlokovići su, ako nijeste znali - Bokelji - iz Bijele.

Druga izložba je skinuta 5. juna. Bila je naslovljena "Refleksije: Arhitektura Milana Zlokovića, 50 godina kasnije" - i postavljena u Svečanoj sali (sala 200) AF. Izloženi su bili "radovi studenata prve godine Osnovnih akademskih studija arhitekture na predmetu Istorija moderne arhitekture i urbanizma i prve godine Master akademskih studija arhitekture na predmetu Savremena teorija arhitekture. (...) Koncepcija postavke i izbor radova slede osnovnu kustosku pretpostavku o vrednosti savremenih pristupa i tehnika istraživanja istorije i teorije arhitekture, uključujući digitalne tehnike crtanja, reprezentacije prostora i fotografije. Ispitivanja analitičkih tehnika i pristupa rađeni su u neposrednom radu u visokoškolskoj nastavi na osnovnim i master studijama arhitekture, kroz ex cathedra predavanja i prateći on line praktikum nastave, diskusiju, studentske javne prezentacije na času i radove za kolokvijume tokom semestra" (Ljiljana Blagojević, Aktuelnost pouka profesora Milana Zlokovića, katalog).

Posebna poslastica su bili originalni crteži iz ostavštine Milana Zlokovića - 16 crteža - jedan od njih je bio i akvarelisani crtež glavnog pročelja Narodnog doma u Bijeloj, iz 1934. godine - i 3 originalne makete projekata profesora Zlokovića iz zbirke Muzeja nauke i tehnike u Beogradu - među kojima se, ako mene pitate, posebno izdvajala maketa zgrade Univerzitetske dečije klinike u Bogradu, 1933. - 1940.

Crteži i makete su sklonjene istog dana - iz razloga što AF nije bio u mogućnosti da pruži obezbjeđenje eksponata - i ko zna kad će publika ponovo biti u prilici da ih vidi.

Eto, sad sve znate o načinu na koji je AF BG obilježio 50 godina od smrti Milana Zlokovića.

U narednom broju nova tema - a onda opet malo o Zlokoviću, zaslužio je...

( Borislav Vukićević )