Rast neokonzervativne ideologije i Zapadni Balkan

Izbjeglička kriza u Evropi 2015. bila je okidač za borbu na ideološkom planu u međunarodnoj politici, bez presedana od kraja Hladnog rata. Postulati liberalne ideologije, koji su bili osnova za spoljno-političko djelovanje zapadnih sila, u okviru tzv. politike liberalnog internacionalizma, potiskuju se na marginu.

Nedavno je desno orijentisani premijer Mađarske, Viktor Orban, promovisao inicijativu Stiva Benona, koji iz Amerike, nekadašnjeg izvora liberalnih ideja i politika, zagovara konzervativne ideje na evropskom tlu. On vodi politički projekat koji na ideološkoj ravni treba da mobiliše i objedini nacionaliste i anti-imigrantske grupe u EU u cilju osvajanja većine u Evropskom parlamentu na izborima u maju naredne godine.

U ideološkoj ravni, ovaj neokonzervativni projekat odbacuje polnu jednakost, ženska prava, slobodu religije i savjesti, sekularizam i otvoreno društvo. Očito je da se radi o idejama i praksama širim od samog nacionalizma, koje zahvataju vjersku isključivost, ksenofobiju, represiju nad slobodnim medijima, pritisak na nezavisno pravosuđe i marginalizaciju parlamentarizma na račun izvršne vlasti.

Uticaj na Zapadni Balkan

Iskustvo pokazuje da na prostoru Z. Balkana ideje ovog profila dobijaju potvrdu u političkoj praksi. Tako je ideologija ekstremnog nacionalizma i ksenofobije krajem 80-ih godina predhodila destruktivnim sukobima i ratovima tokom 90-ih godina. Krajem 90-ih ovo područje je pacifikovano i počela je izgradnja države (state building) na premisama liberalne demokratije.

Kriza EU pomjerila je fokus sa procesa proširenja na Z. Balkan na otvorena politička pitanja u samoj Uniji, kao što je Bregzit i sl. Uticaj EU kao dominanatne liberalne sile na Zapadni Balkan postaje sve manje transformativan i otvara prostor za optiranjem domaćih aktera prema drugačijim idejama i politikama. U regiji se pažljivo osluškuje Orban, koji ističe: “Važno je razumjeti kako sistemi koji nijesu zapadni, niti liberalni i liberalno-demokratski, čak ni demokratski, mogu napraviti njihove nacije uspješnim.“

Po mišljenju Florijana Bibera, Srpska napredna stranka (SNS) koja se deklariše kao pro-evropska partija desnog centra, kao i Demokratska partija socijalista (DPS) koja se deklariše kao partija lijevog centra, u praksi su vođene od strane ne-ideoloških autokrata, koji otvoreno ne ispoljavaju svoje neliberalne poglede i formalno ističu lojalnost EU integracijima. Jedino je Savez nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) Milorada Dodika isključen iz Socijalističke internacionale zbog otvorene nacionalističke politike koju provodi kao partija na vlasti u RS.

Ovi pragmatični ne-ideološki autokrati iz regiona mogu da budu dobri partneri u implementaciji Orbanove neokonzervativne ideologije, koja već ubrzano erodira osnove liberalnog poretka u Mađarskoj, Hrvatskoj, Slovačkoj i Poljskoj. Na skoro okončanim izborima u Sloveniji Orban je podrškom u medijskoj kampanji znatno doprinio uspjehu Janše.

Evropska unija i Zapadni Balkan - zona slobodne trgovine?

Od skoro se može uočiti i promjena političkog diskursa Đukanovića vis-a-vis odnosa sa EU. Tako on na svečanoj akademiji „Plantaža 13. jul“ ističe: „... Jako je važno da svi, i mi ovdje i posebno naši partneri, shvate da ni Crna Gora ni Z. Balkan nije teren na kojem se može eksperimentisati, nije teren na kojem se može propisivati što je obavezno primijeniti a što treba gledati kroz naočari koje vam sugeriše neko sa druge međunarodne adrese.“

U okolnostima kada Orban uspješno gradi jednopartijsku državu unutar granica Evropske unije logično je očekivati da će autokrate sa Z. Balkana prihvatiti neo-konzervativni model izgradnje države i postepeno razgrađivati onaj liberalni u nastajanju.

Izgleda da je tačna teza Srđana Cvijića da ako EU nije u stanju da zaustavi izgradnju jednopartijskih država unutar granica, onda nema što da traži u ovoj regiji.

Ostaje zona slobodne trgovine i ništa više od toga!

Autor je politikolog

( Dragan Božović )