Dora Bruder i zorna Zorka

Francuzi termin passé refoulé koriste u slučajevima kad se njihovi pisci obračunavaju na pravi način sa nasljeđem, ne ističući samo pozivitne strane njihove istorije, već takođe ukazujući na sve zločine koje su počinjeni na njihovoj teritoriji, u kojim je učestvovao njihov narod, ili činila vlast uz dopuštenje naroda. Otuda i potiče termin koji se može protumačiti kao potisnuta prošlost. Englezi to objašnjavaju kao „exploring the dark side of history“.

Od nedavno, jedna ulica u osamnaestom arondismanu Pariza nosi ime Dore Bruder, tačnije postavljena je tabla na kojoj piše: promenade Dora-Bruder. Sasvim obična ulica koja je dobila ime u znak sjećanja na žrtve nacizma. Osim gradonačelnice Ane Hidalgo koja je prisustvovala svečanom imenovanju ulice, prilikom otkrivanja table sa imenom Dore Bruder govorio je i nobelovac Patrik Modiano. On je zaslužan za podsjećanje na Doru Bruder, najviše svojim dirljivim romanom koji nosi njeno ime, a koji govori o mladoj djevojci koja kao prokazana Jevrejka biva deportovana iz Pariza u Aušvic gdje se njen život ugašen.

U Podgorici, glavni bulevar nekad se zvao po Lenjinu, a danas po Svetom Petru Cetinjskom. Ulica Moše Pijade danas se zove po Ivanu Crnojeviću. Iako postoji Bulevar Srđana Aleksića, na što mogu da budu svi građani ponosni. Ipak je i danas u Crnoj Gori previše ljudi koji su posjećivali ratište, „igrali“ se u Bosni i Hrvatskoj kao da su iznajmili teren za mali fudbal, i skoro niko od njih nije procesuiran. Rijetki su pisci iz Crne Gore koji su se bavili tim ljudima, ima ih, ali ih je premalo. U vrijeme raznih rehabilitacija, oni rehabilituju sami sebe, peru svoje biografije, a možda nekad dođe i taj tren da progovore, da se hvališu i da im bude sve javno oprošteno.

Juče sam ugledao dva imena jedne beogradske ulice i sjetio se đedovog brata. Autor je mnogih knjiga, a među njima i knjige o Ivanu Milutinoviću. Ugledao sam staru tablu u ulici na Vračaru koja je nekad nosila ime Ivana Milutinovića. Upitao sam saputnicu da li zna ko je on i dobio negativan odgovor. Ako bih joj pokazao đedovu knjigu, ne bi znala ko je autor, a šta je naslov knjige jer na korici pišu dva imena: Ilija Radosavović i Ivan Milutinović. Jedino se može odrediti autor po veličini slova, ali to već razumiju ljudi kojima je izdavaštvo blisko.

Danas bivša ulica Ivana Milutinovića nosi ime Kneginje Zorke. Na početku ulice je tabla na kojoj je ispisana njena kratka biografija, a ne pominje se čuvena pjesma „Razbolje se zorna Zorka, sa Cetinja Crnogorka“. Naravno da se ne pominje ni guranje niz stepenice, ni ko je gurnuo Zorku, ako se uopšte to može i znati, imajući u vidu intrige dinastija Petrović i Karađorđević. U toj ulici sa divnim fasadama starih zgrada koja se nekad zvala po Ivanu Milutinoviću, a danas po Kneginji Zorki, ulici koja se ukršta sa Njegoševom ulicom nalazi se Monk's bar jazz club. Vlasnik je tip iz Titograda, da, baš iz tog grada koji u nazivu nosi vremensku odrednicu, a čovjek govori akcentom koji je konzervirao početkom osamdesetih godina, koji je znatno šarmantniji od današnjeg podgoričkog govora, iako je podjednako nepravilan.

Saputnica je počela odjednom da pjeva pjesmu „Razbole se lisica, suši se ko grana“, a meni je preostalo samo da se smijem sumirajući isprepletane sulude istorijske činjenice i ličnosti ovih naših prostora.

( Đuro Radosavović )