Polivalentne puzle za novu senzualnost

Prvih pet filmova Nikolasa Rouga su dubinska mješavina eksperimenta, žanra i arta, sofisticirani na vizuelnom planu zbog režiserovog preciznog osjećaja za kompoziciju i raspored boja (u čemu, naravno, treba vidjeti njegovo ranije iskustvo direktora fotografije), misteriozni zbog njihove kolažne strukture gdje su elokventni montažni obrasci višeznačno (de)konstruisali priču, uzbudljivi zato što je engleski autor našao efikasan način da svoja ostvarenja - daleko nadmašujući prioritete sitničavog realizma - uvede u prostore psihodelične ljepote i svježe karnalnosti. Roug je, cijelo vrijeme flertujući sa mejnstrimom, zapravo kreirao filmove-slagalice, polivalentne puzle u kojima je zasićenost simbolima i naglašena piktoralnost označavala autorovu sposobnost da prezentuje novu senzualnost, kako u iskušavanju enigmatičnog, eliptičnog ’sadržaja’ njegovih storija, tako i u ’eksplicitnijem’ tretiranju seksualnosti, što je uvijek blisko vezano za suptilnije pripovjedne poente. Tako u Performance erotski segment nije isključivo vezan za liberalni kontekst narkomanske kulturne alternative, nego je i indikator identitetske promjene kod glavnih junaka, slično kao i u The Man Who Fell to Earth, gdje vrtlog strasti na kraju nema rekuperativni učinak. U Walkabout seksualna tenzija je dislocirana u pejzaž, represivno razmještena na margine (zbog čega će njen povratak imati tako neočekivanu posljedicu), dok u Bad Timing postaje sama osnova (raz)gradnje fabule. Čuvena sekvenca u Don’t Look Now u kojoj su, u paralelnoj montaži, ukršteni prizori vođenja ljubavi sa postkoitalnom ’rutinom’, markira regenerativni predah prije nego će priča dobiti fatalističko ubrzanje.

Inventivno Rougovo baratanje erotskim kodovima kao da je i pokazatelj istog takvog preobražaja u generičkoj sferi. Performance ’shizofreno’ spaja dinamičnost i nasilje gangsterskog filma sa dekadencijom rok muzike koja je već počela da se povlači u sebe. Walkabout je netipični film o odrastanju koji upućuje na maltene klaustrofobični egzistencijalni ciklus, bez obzira na svu otvorenost prostora gdje su junaci ’bačeni’. Don’t Look Now je prekrasno atmosferični horor čija se retorička moć sa protokom vremena uvećava, iako je napravljen tik pred violentnu promjenu žanrovske paradigme: u odnosu na, recimo, The Exorcist i The Texas Chain Saw Massacre, film posjeduje džejmsovski bizarnu dotjeranost i moribundnu baroknost. The Man Who Fell to Earth je idiosinkratična prerada distopijskog, pesimističkog SF krila, a Bad Timing ’patologizuje’ melodramski zaplet do trilera, i obratno.

Dijegetička opsesija iz Bad Timing prelila se i preko filmskog teksta, i Roug se našao u situaciji gdje su određene estetske korekcije bile neophodne: u narednim filmovima se moralo naći mjesta i za Terezu Rasel, koju je u međuvremenu oženio. Eureka (1983) je nesumnjivo ambiciozno ostvarenje, prepuno upečatljivih detalja, ali bez neophodnog utiska sinteze, kako kada je sam film u pitanju, tako i kada je riječ o mogućem sažimanju cjelokupne autorove poetike. Insignificance (Beznačajnost, 1985) - u kojem Rasel igra ’Merilin Monro’ - uspješno je prevazišao pozorišnu statičnost: spektakularna eksplozija na kraju, između ostalog, funkcioniše kao dokaz ’oslobođene’ filmičnosti. Ali, do kraja osamdesetih, Roug teško da je mogao da ima iluzije da su njegova kasnija djela značajna i znakovita kao ona iz sedamdesetih: Castaway (Brodolomnik, 1986) je ironična crtica o bjekstvu iz civilizacije, Track 29 (1989) će vjerovatno ostati zapamćen kao jedini film u kome je Gari Oldman loše glumio, The Witches (Vještica, 1989) je ostvarenje za djecu gdje je naivni humor prožet mizoginijskim tonovima, a Cold Heaven (Hladna nebesa, 1992) patetična, žalosno kvazimetafizička ’odbrana’ braka, upravo u trenutku raskida režisera i glumice. Da bi nastavio da radi, Roug je na kraju karijere prešao na televiziju: Heart of Darkness (Srce tame, 1994) je, s obzirom na neizbježno kvalitativno poređenje sa Kopolinim modernim klasikom Apocalypse Now, iznenađujuće solidna interptretacija ključne Konradove novele.

Performance (Performans, 1970); ko-režija: Donald Kamel; Džejms Foks, Mik Džeger, Anita Pelenberg

Nije teško shvatiti zašto je Performance postao kultni film: brojni problemi sa studijom i odloženo puštanje u bioskope, prisustvo Džegera, naglašeni kontrakulturni stav, psihodelična intonacija koja se ne može svesti samo na upotrebu droga, drugačiji pristup organizovanju fabule koji je bio podjednako i dokaz proširivanja ’svijesti’ i blokade da se, i pored toga, utvrdi traženi identitet van stare aksiologije...

Ali, ne zanemarujući sociološki karakter filma kao ’dokumenta’ doba koje je emancipaciju i anarhistička strijemljenja miješalo sa (auto)destruktivnom energijom pobunjene mladosti, Performance itekako vrijedi locirati u okvire razvijajuće Rougove estetike, možda i najviše jer je to suštinski bio projekt Kamela. Naime, ako se komparira dalji rad ove dvojice režisera, onda je indikativno da Performance više odgovara tematski i, posebno, strukturnim preferencama Rouga: oneobičena upotreba popularnih rok zvijezda (Džeger, Bouvi, Garfankl), fragmentisana naracija, dubinska montažna intervencija u pripovjednom procesu, sve to upućuje da je zanatsko, traumatično i inspirativno iskustvo problematičnog prvijenca bilo mnogo instruktivnije i dalekosežnije za starijeg autora koji je, u ’mladalačkom’ materijalu, pronašao svježe uporišne tačke za vlastiti kreativni uspon.

(Kraj u narednom Artu)

( Aleksandar Bečanović )