Monumentalna saga o Platijama

Povodom dana nezavisnosti Crne Gore i sedam decenija uspješnog stvaralačkog rada, Centar za kulturu Danilovgrada, maja ove godine, priredio je u Domu na Rsojevici, reprezentativnu izložbu slika istaknutog crnogorskog slikara Nikole Mija Vujoševića (Podgorica, 1929). Vujošević je realnu gimnaziju završio (1948) u Podgorici. Slikarstvom se počeo baviti (1945) u Ateljeu Ministarstva prosvjete Crne Gore na Cetinju, a studije slikarstva završio je (1953) u Beogradu. Do sada je imao dvadeset pet samostalnih, a izlagao je na preko dvije stotine kolektivnih izložbi. Dobitnik je brojnih nagrada i priznanja, među kojima: Nagrada oslobođenja Titograda (1964); Prva nagrada, 4. Zimski likovni salon, Herceg Novi (1971); Trinaestojulska nagrada Skupštine CG (1973); Nagrada Salona "13. Novembar", Cetinje (1990); Nagrada "Diatreta", Pljevlja (2007).

Vujošević se dugo bavio pedagoškim radom, likovnom kritikom i publicistikom, objavio je više knjige: "Sa likovnih obzorja" (1988), "Krunisanje kamena" (1999), "Memento" (2005), "Magika kanjona" (2014). Bio je član predsjedništva SULUJ-a, predsjednik ULUCG-a, Udruženja likovnih pedagoga Crne Gore, član Odbora za likovnu umjetnost CANU. Ima statusu istaknutog stvaraoca Crne Gore (od 2010), stalno živi u Podgorici a stvara u ateljeu na Bioču. Recentnu eksplikaciju prati kolorni katalog sa izvodima iz tekstova brojnih ličnosti koje su pisale o Vujoševićevom stvaralaštvu.

U izložbenoj sali doma kulture, javnosti je prezentirana Vujoševićeva mini-retrospektivna izložba, koja sadži četrdeset reprezentativnih radova, pretežno slika u ulju na platnu i lesonitu, galerijskog i malog formata kao i desetak pastela. Postavka počinje sa nekoliko veoma ranih Vujoševićevih slika: "Ljeto u Bjelopavlićima" (1950), "Spuška glavica" i "Autoportret" (1953), te "Cvijeće" (1954), a nastavlja se brojnim radovima iz moračkog kanjona, sa dubokim klisurama, vertikalnim zasjecima, tunelima, pjenušavim brzacima i raskošnim lišajima. Upravo ti prvi radovi iz pedesetih godina, trajno su usmjerili Vujoševića ka crnogorskim ambijentalnim vrijednostima, ka uzbuđujućem pejzažu, zapravo prema kontrasnom i dramatičnom kanjonu Platije.

Zasigurno, te živopisne i veoma slikovite pejzažne vrijednosti, bile su i zauvijek ostale Vujoševićevo neiscrpno paradigmatsko vrelo, koje preko sedam decenija blagotvorno nadahnjuju njegove mentalno-stvaralačke potencijale. U tom širokom, kreativno-likovnom dijapazonu, javljaju se likovno sublimirani prizori dubokih rakursa i produženih vizura, u kojima pri vrhu, bljesne traka svijetlo plavog neba, a duboko u donjoj zoni, zatrepere tirkizni brzaci pjenušavih voda. U kontinuitetu, javljuju se i brojne ambijentalne sekvence sa izrazito bliskih odstojanja, plošne i dvodimenzionalne sa naglašenim rustificiranim strukturalitetima. I koliko god se te trodimenzionalno-dubinske scene mogu na određeni način povezivati sa elementima objektivističkog i stvarnog, toliko su sve zaravnjeno-plošne, dovedene gotovo do granica asocijativnog i poluapstraktnog.

Kada se pažljivije analiziraju Vujoševićevi prvi radovi, koji su paradigmatski potaknuti crnogorskim raskošnim ambijentalnim vrijednostima, moguće je uočiti nekoliko stvaralačkih specifičnosti. Svi ti njegovi veoma nadahnuti krajolici, logično su orjentisani kao izuzetno smirujuće horizontale. Zatim, primjetno je da Vujošević pedesetih godina, slikajući uljem na prepariranom platnu, koristi relativno malo bojenog pigmenta, uz dosta medijum rastvarača. Upravo zbog toga, eksplikati iz tog vremena, djeluju veoma transparentno, lako i lepršavo. Na njima se prepoznaju energični potezi širokim četkama, a crtačka matrica je naglašena tamnom materijom. U tim radovima, sporadično se javljaju djelovi neoslikanog platna, koji iz fona, svojom bjelinom obezbijeđuju dopunsku svetlost i rezonantnu zvučnost okolnim kolornim pasažima. Vujoševićeva platna iz tog perioda su valerski veoma razuđena, ali su hromatski suspregnuta, lišena su gustih nanosa i fakturaliteta, zapravo njihova taktilnost je suptilna i prevashodno je u sferi osjetilnog.

Međutim, kada se s vremenom Vujoševićev senzitivno-inspirativni fokus, usmjerio prema kanjonu Morače, odnosno prema petrificiranim i surim Platijama, on svoja platna počinje da orjentiše vertikalno, a istodobno značajno uzdiže dramatiku prizora. Sukcesivno, sa izmjenom paradigmatike, konsekventno kreće i Vujoševićev inovotvorni tehničko-tehnološki postupak. Crtačka matrica biva potisnuta u fon, hromatika postaje eksplicitnija i rezonantnija, koloritne plohe se čvršće sučeljavaju, valerski odnosi postaju drastičniji. Vujošević uspostavlja koherentne odnose između toplih i hladnih nijansi, a njegova paleta doživljava pravu renesansu. Psihološki naboj se drastično mijenja, prethodno poetsko i lirsko ubrzano inklinira ka dramatskom i grotesknom, a Vujošević sigurno pronalazi svoj artistički modus vivendi.

Kompoziciono ustrojstvo svih Vujoševićevih likovnih djela, majstorski je istraženo, znalački izbalansirano i uravnoteženo. Iako crtačka matrica nije u prvom planu, iz neposrednog sučeljavanja kontaktnih ploha, uočava se da je svako njegovo djelo fundirano na stabilnom crtačkom predlošku, odnosno na procrtanoj linearnoj shematici. Prilikom neposredne kreativno-likovne egzekucije, Vujošević znalački vrši podslikavanje tretirane ravni, nabacuje pastuozne nanose, razigrava rustikalitete. U daljem postupku, koristi se isipanjem likidne bojene materije, taloženjem, struganjem nanosa, utrljavanjem, otiskivanjem, prskanjem, a zatim polusuvom i obilato natopljenom četkom. Nadalje, gestualnim potezima, sa izvanrednim osjećajem mjere, on uspostavlja kompatibilne odnose između raznolikih oblika i formi, dosežući harmonično jedinstvo suprotnosti.

Opšta, a posebno usmjerena, jutarnja, podnevna i zapadna svjetlost, bitan su faktor svih Vujoševićevih raskošnih kompozicija, bilo gigantiziranih ili pak onih minijaturnih. Upadi svjetlosnih snopova, kao na nekoj sceni, usmjeravaju posmatračevu pažnju ka ključnim elementima prizora. I gotovo po pravilu, iza veoma zatamnjenih, ohlađenih i tamno sivih platijskih zastora, bljesnu sunčeve zrake, okupaju okomite strane, zatrepte izdanci toplog ruja, razuđenih lišaja, i volšebno se vrat život u ta hladna i otuđena staništa. Tokom višedecenijske, izuzetno plodotvorne stvaralačke odiseje, Vujošević i dalje izuzetno nadahnuto, nastavlja da likovno pripovjeda, veoma specifičnu i vrlo osobenu "Sagu o Platijama", udahnjujući joj svojevrsne, sve novije vitalističke sokove dugovječnosti.

( Slobodan Slovinić )