Dosta ste sipali u male hidroelektrane

Šefovi država moraju prekinuti davanje subvencija za izgradnju hidroelektrana (HE), zahtjev je koji su zvaničnoj Evropi i nacionalnim vladama uputili učesnici prvog Evropskog samita o rijekama, koji je održan u Sarajavu.

Učesnici samita su potpisali i deklaraciju za očuvanje rijeka Evrope i tim dokumentom od evropskih institucija tražili da prestanu sa promocijom i finansiranjem projekata izgradnje hidroelektrana, kao održivih izvora energije.

Zahtjevi navedeni u tekstu deklaracije, imaju za cilj da pomognu uspješnu implementaciju Okvirne direktive o vodama EU, kako bi do 2027. godine evropske rijeke mogle da povrate dobro ekološko stanje. Zato sa učesnici Samita zabranu subvencija za hidroenergetske projekte tražili i od Evropske komisije (EK) i Evropskog parlamenta (EP).

Subvencije koje crnogorski građani plaćaju za energiju iz obnovljivih izvora čine više od polovine ukupnih prihoda vlasnika mHE, podaci su koje je nedavno objavila Mreža za afirmaciju nevladinog sektora (MANS).

Potpisnici deklaracije u Sarajevu su od Evropske banke za rekonstrukciju i razvoj (ERBD) i Evropske investicione banke (EIB) zahtijevali da unaprijed objelodane sve planirane hidroenergetske projekte koji se finansiraju sredstvima komercijalnih, posredničkih banaka. Tražili su i nezavisne procjene uticaja na životnu sredinu, uz aktivno učešće u donošenju odluka svih zainteresovanih strana. Od EBRD i EIB su, u cilju zaštite prirode tražili i da podrže alternativne tehnologije za proizvodnju obnovljive energije.

Tražeći od njih da sačuvaju posljednje slobodne rijeke Evrope i obnove one od posebnog značaja, čija su rječna korita već devastirana, potpisnici deklaracije su dokument uputili Evropskoj komisiji, Evropskom parlamentu, energetskoj zajednici, EBRD i EIB i šefovima država svih zemalja u Evropi.

U obrazloženju zahtjeva, pored ostalog, navode da su riječni ekosistemi centri biodiverziteta od globalnog značaja i, istovremeno, i među najugroženijim staništima u svijetu.

“Rijeke su danas najugroženija staništa na Zemlji — zbog njihove devastacije, izgubljeno je 81 odsto globalne populacije slatkovodnih divljih životinja, što je više nego kada su u pitanju drugi ekosistemi. Evropske rijeke nisu izuzetak. Prema podacima Evropske agencije za zaštitu životne sredine, skoro dvije trećine evropskih rijeka je u lošem ekološkom stanju, a jedna od glavnih prijetnji sa kojima se suočavaju je korišćenje njihovog potencijala za proizvodnju energije. Dalja upotreba te zastarjele tehnologije rizik je za posljednje slobodne rijeke na teritoriji cijelog kontinenta”, navode učesnici Samita o rijekama.

Od zvanične Evrope, oni su, pored ostalog, tražili obuku sudija i drugog pravnog osoblja, koje učestvuje u sporovima koji se tiču eksploatacije rijeka. Zahtijevali su i upostavljanje evropskog sistema za trajnu zaštitu, posebno za rijeke od posebnog značaja i rijeke koje su slobodnog toka.

727 miliona eura su za kredite i garancije za izgradnju 82 HE na Bakanu od 2005. godine odobrile EBRD, EIB i Grupa Svjetske banke. To uključuje 37 projekata u zaštićenim područjima, kao što su nacionalni parkovi i Natura 2000 područja

Traženo je i uspostavljanje fonda, te ulaganje najmanje jedne milijarde eura godišnje za zaštitu i obnovu, kao i upravljanje i očuvanje rijeka koje su pod zaštitom. Fond bi, kako navode, pored ostalog, trebalo da promoviše uklanjanje brana i drugih barijera na rijekama, posebno onih čije su dozvole istekle ili su ekološki štetne.

Od EBRD i EIB su zahtijevali uspostavljanje ekološki osjetljivih i zaštićenih oblasti, odnosno zona u kojima bi bila zabranjena gradnja HE.

U EU, registrovano je 25.000 hidroelektrana, a ta cifra ne uključuje male hidroelektrane.

“Na sreću, u Evropi postoji region u kojem još ima slobodnih rijeka - Balkan. Ali, i ti posljednji dragulji su pod pritiskom, jer na Balkanu je planirana izgradnja oko 2.800 hidroelektrana”, kazali su učesnici samita.

Organizatori događaja najavili su da će nakon prvog samita u Sarajevu, Evropski samit za rijeke biti organizovan svake dvije godine. Naredni će biti održan u Portugalu, u 2020. godine. Na samitu u Sarajevu učestvovali su predstavnici više od 30 zemalja.

Događaj su, u okviru saveza nekoliko evropskih NVO, organizovali Riverwatch iz Austrije i Centar za životnu sredinu iz Bosne i Hercegovine.

Građani plaćaju posao koncesionara

U periodu od 2014. do 2017, firme u Crnoj Gori koje grade mHE, državi su za koncesije platile 12 puta manje u odnosu na subvencije koje su platili potrošači. Ukupan prihod vlasnika malih HE bio je više od devet miliona eura, a od toga su subvencije građana 4,7 miliona. Troškovi koje su te kompanije isplatile državi na ime koncesija iznose samo 430.000 eura. Iz MANS-a navode da bi do 2020. naknada koju građani plaćaju za struju proizvedenu u mHE mogla dostići iznos od gotovo 27 miliona eura.

( Damira Kalač )