Bezbjednost hrane, veterinarstvo i fitosanitarni nadzor
Radi obezbjeđivanja potpune zaštite zdravlja i interesa potrošača, EU primjenjuje integralni pristup «od njive do trpeze» koji pokriva sve segmente prehrambenog lanca: primarnu proizvodnju, preradu, skladištenje, transport i trgovinu. Poglavlje 12 sastoji se od tri dijela koji se međusobno nadopunjuju.
Prvi dio je bezbjednost hrane i sadrži: pravila higijene u proizvodnji hrane i pravila za hranu, zvaničnu kontrolu i mehanizme za osiguranje bezbjednosti, higijenski aspekt prerade i stavljanja hrane u promet, sa strogim pravilima za hranu životinjskog porijekla.
Drugi se dio odnosi na veterinu i sadrži precizna pravila o unutrašnjem prometu životinja i životinjskih proizvoda, kontrolu i iskorjenjivanje bolesti životinja, zvaničnu kontrolu ulaza proizvoda iz trećih zemalja, zvaničnu kontrolu proizvodnje proizvoda životinjskog porijekla, mehanizme za prijavljivanje bolesti životinja, kao i praćenje kretanja životinja. Uvoz živih životinja zahtijeva izgradnju i opremanje graničnih prelaza za inspekcijski nadzor.
Treći je dio fitosanitarni sektor i sadrži pravila o kontroli štetnih organizama na biljkama i biljnom materijalu, korišćenje biljnog pasoša u trgovini biljkama, procedure priznavanja sredstava za zaštitu bilja, mjere karantina, rezidue pesticida u proizvodima biljnog porijekla i kvalitet sjemena i njegovo stavljanje u promet.
Proširenje jedinstvenog tržišta zahtijeva dovoljno brojnu i osposobljenu administraciju koja će obezbijediti sistem kontrole na mjestu porijekla proizvoda, nediskriminatorne kontrole tokom transporta, na krajnjim destinacijama, kao i na spoljnim granicama i zadovoljavajući sistem laboratorijske kontrole.
Za primjenu jedinstvenih propisa EU u ovoj oblasti treba osigurati:
- kompetentna tijela iz oblasti veterine, zaštite bilja, sjemena i sadnog materijala;
- adekvatan budžet, uključujući fond za hitne slučajeve za potrebe suzbijanja bolesti;
- administrativne procedure i instrukcije za osoblje, kao i vanredne nacionalne planove za određene bolesti životinja;
- zvanične veterinare za kontrolu objekata i izdavanje zdravstvenih uvjerenja, za identifikaciju i kontrolu kretanja životinja;
- zadovoljavajući sistem laboratorijske dijagnostike;
- kontrolu objekata radi ispunjavanja uslova iz zakonodavstva EU;
- kompjuterizovani sistem kontrole kretanja i obavještavanja o bolestima životinja;
- program suzbijanja zoonoza;
- efikasne organizacije odgajivača sposobne da vode matičnu evidenciju u stočarstvu;
- zvanične inspektore za zaštitu bilja, kontrolu objekata, uvoza bilja i proizvoda biljnog porijekla, kontrolu objekata koji proizvode hranu i hranu za životinje, kontrolu sjemena i sadnog materijala;
- zvanični pregled sjemena i sadnog materijala koji vrše nacionalna tijela za kontrolu.
- sveobuhvatni program kontrole rezidua i pristup odgovarajućim laboratorijama.
Kada je riječ o bezbijednosti hrane, u Crnoj Gori je Zakon o bezbjednosti hrane iz 2007. okvirni pravni akt na osnovu kojeg su donijeti podzakonski propisi (pravilnici) koji bliže uređuju ovu oblast i koji su djelimično usklađeni sa pravnom tekovinom EU.
Nacionalni savjet za procjenu bezbjednosti hrane vrši procjenu rizika u oblasti bezbjednosti hrane i hrane za životinje.
Državni organi sa jasno definisanim nadležnostima za upravljanje rizikom u oblasti bezbjednosti hrane i hrane za životinje su: Ministarstvo zdravlja, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Veterinarska uprava i Fitosanitarna uprava.
Poslovima iz oblasti bezbjednosti hrane bave se sljedeće laboratorije: Institut za javno zdravlje; Specijalistička veterinarska laboratorija; Centar za ekotoksikološka ispitivanja; Biotehnički fakultet Univerziteta Crne Gore.
Veterina je uređena Zakonom o veterinarstvu, Zakonom o zaštiti dobrobiti životinja, Zakonom o identifikaciji i registraciji životinja i Zakonom o bezbjednosti hrane, a njihovo stupanje na snagu (od 2007.), pratilo je donošenje brojnih podzakonskih akata koji su usklađeni sa acquis-em. Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja je državni organ nadležan za politiku i donošenje propisa iz oblasti veterine i nadzor nad zakonitošću rada Veterinarske uprave.
Veterinarska uprava je organ državne uprave nadležan za poslove kontrole u oblasti zdravlja životinja, dobrobiti životinja i veterinarskog javnog zdravlja. JU Specijalistička veterinarska laboratorija obavlja dijagnostička ispitivanja bolesti životinja, mikrobiološka ispitivanja hrane životinjskog porijekla i hrane za životinje. Zdravstvena zaštita bilja je regulisana Zakonom o zdravstvenoj zaštiti bilja iz 2006. sa izmjenama iz 2011.
Njime se uspostavlja pravni okvir za prenošenje propisa EU u podzakonska akta kojima će se u potpunosti uskladiti ova oblast sa zakonodavstvom EU.
Zakonom o sredstvima za zaštitu bilja iz 2008. se uređuje klasifikacija, registracija, promet i upotreba sredstava za zaštitu bilja i aktivnih materija, maksimalno dozvoljeni nivo rezidua sredstava za zaštitu bilja, vođenje registara i evidencija, razmjena podataka i dr.
U oblasti rezidua sredstava za zaštitu bilja, a u skladu sa Zakonom o bezbjednosti hrane i Zakonom o sredstvima za zaštitu bilja, nadležnosti su podijeljene između Fitosanitarne uprave, Veterinarske uprave i Ministarstva zdravlja.
Sjeme i sadni materijal uređeni su Zakonom o sjemenskom materijalu poljoprivrednog bilja i Zakonom o sadnom materijalu poljoprivrednog bilja (oba iz 2006. sa izmjenama iz 2011).
U oblasti šumarstva, u 2007. donijet je Zakon o reproduktivnom materijalu šumskog drveća koji je okvirni za ovu oblast. Zakon o zaštiti biljnih sorti iz 2007. i Izmjene i dopune Zakona o zaštiti biljnih sorti iz 2008. uređuju način i postupak sticanja oplemenjivačkih prava. Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja vrši nadzor nad zakonitošću i cjelishodnošću rada Fitosanitarne uprave.
Fitosanitarna uprava je organ državne uprave nadležan za neposredno izvršavanje propisa, tj. sprovođenje fitosanitarne politike.
Za pojedine oblasti nadležna su odjeljenja Uprave: Odsjek zdravstvene zaštite bilja, Odsjek za sredstva za zaštitu bilja, sredstva za ishranu bilja i bezbjednost hrane, Odsjek za sjeme i sadni materijal, zaštitu biljnih sorti i GMO, Odsjek za inspekcijski nadzor obezbjeđuje sprovođenje zakonskih propisa, a kontrolu vrše fitosanitarni inspektori.
Jedan dio ovlašćenja prenijet je na druge institucije: Biotehnički fakultet Podgorica - Centar za zaštitu bilja; Centar za ekotoksikološka ispitivanja i Institut za javno zdravlje.
Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SSP), u poglavlju VIII – Politika saradnje, tretira ovo pitanje u članu 97 koji se odnosi na saradnju u svim prioritetnim oblastima poljoprivrede, uključujući i fitosanitarnu oblast.
Saradnjom će se težiti modernizaciji poljoprivrednog i agroindustrijskog sektora, naročito radi ispunjenja sanitarnih zahtjeva Zajednice.
Do ulaska u EU svaka država kandidat dužna je da preuzme cijelu pravnu tekovinu EU i mora biti sposobna za njenu efikasnu primjenu. Za ovo poglavlje uglavnom važi tzv. pravilo “must’’ – mora, tj. nema pregovora nego se ključni propisi usklađuju i dosljedno primjenjuju u praksi.
Sprovođenje veterinarskog zakonodavstva važno je i za ostvarivanje prava na direktna plaćanja (poglavlje 11) za koja je potrebno ispuniti uslove koji se odnose na zdravlje i dobrobit životinja.
Evropska komisija dozvoljava da se definišu tranzicioni periodi, tj. odloženi rokovi u kojima će zemlja koja pristupa otkloniti nedostatke i otpočeti primjenu nekog od obavezujućih EU propisa.
Važno je znati da Evropska komisija dozvoljava trajna odstupanja od primjene pojedinih propisa EU na određenom području, što se reguliše tokom pregovora. Moderan koncept bezbjednosti hrane pomjera težište kontrole sve više ka primarnoj proizvodnji, tj početku lanca.
Samo tako se može osigurati potpuno bezbjedan proizvod na kraju, tj. na trpezi krajnjeg potrošača!
Svi proizvodi na crnogorskom tržištu moraće da zadovolje visoke standarde bezbijednosti hrane. To važi i za brojne tradicionalne proizvode, kao što su sir, kajmak, pršut i drugi proizvodi.
Oni će se i dalje moći proizvoditi i plasirati na tržiše i putem pijačne prodaje, uz poštovanje higijenskih zahtjeva, što će dodatno doprinijeti većoj bezbjednosti i kvalitetu ovih proizvoda. Bezbijednost hrane počiva na njivi, odnosno farmi, a završava na stolu potrošača!
prof. dr Milan Marković
( neotvoreno )