Retrospektiva Voja Stanića: Pripovjedač čudesno humornih skaski

JU Muzeji i galerije Podgorice, krajem marta ove godine, priredile su retrospektivnu izložbu (1955-2015), doajena crnogorske savremene umjetnosti, Voja Stanića (Podgorica, 1924).

Stanić je diplomirao (1951) vajarstvo na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu. Nakon kratkog i veoma uspješnog bavljenja skulpturom, te nakon realizovanja nekoliko izvrsnih skulptorskih djela, Stanić se davne 1954. intenzivno usmjerio ka razuđenim slikarskim horizontima.

Za više od šezdest godina izuzetno plodnog stvaralačkog rada, maestro je imao preko pedeset samostalnih nastupa, a učestvovao je na više od dvije stotine kolektivnih izložbi u zemlji i inostranstvu. Dobitnik je brojnih nagrada i priznanja, među kojima: Trinaestojulska nagrada Skupštine Crne Gore (1960, 1966); Nagrada AVNOJ-a, Beograd (1966); Nagrada Salona "13. Novembar", Cetinje (1968, 1973, 1978); “Politikina nagrada za slikarstvo”, Beograd (1970); Nagrada VII Zimskog salona, Herceg Novi (1973); Oktobarska nagrada grada Herceg Novi (1974); Nagrada na jubilarnoj izložbi ULUCG, Podgorica (1976); Prva nagrada Nikšićkog likovnog salona (1976); Nagrada memorijala “Milena Pavlović Barili”, Požarevac (1989). Stanić svojim najvećim uspjehom, smatra predstavljanje Crne Gore na XLVII Venecijanskom bijenalu. Takođe, izuzrtno su značajne njegove samostalne izložbe u SAD (2004), Moskvi (2005 i 2009) te Londonu (2007). Član je ULUCG-a od (1952), član Matice crnogorske i crnogorskog PEN centra, od (1985) je redovni član CANU, a od (1999) i član DANU. Stalno živi i stvara u Herceg Novom. Aktuelnu retrospektivnu postavku prati veoma reprezentativan kolorni katalog sa uvodnim tekstom hrvatskog književnika Miljenka Jergovića, te maestrovim filozofskim i esencijalnim zapisima o umjetnosti i životnoj mudrosti.

Ukupno Stanićevo likovno stvaralaštvo, proizašlo je iz umjetnikove izuzetno bogate vizuelno-mentalne imaginacije, a fundirano je na veoma značajnim kreativno-likovnim potencijalima i sadržajnim životnim iskustvima, te toplom mediteranskom podneblju. Posebno treba istaći sveobuhvatna maestrova vizionarska promišljanja, veoma pronicljivu duhovnost sa osebujnim narativnim potencijalom. U paradigmatskoj potki gotovo svakog njegovog djela, po pravilu je neka čudesno-humorna skaska, na kojoj maestro nadahnuto gradi scensko-personažnu prizornost. Stanić nikada nije lutao za inspirativno-podsticajnim atributima, nalazio ih je u neposrednom okruženju, nudili su mu se sami sobom i bili mu na dahvatu, u svom domu, ateljeu, đardinu, na škveru, kafani, portu, moru ili produbljenim horizontima. Sublimirajući primorske oriđinale i skupine, autohtoni instrumentarij i eksterijerno-enterijerne vrednote u specifičan i osoben kalamburni asamblaž, Stanić poput vrsnog režisera, maestralno supstituiše brojne likovno-scenske dragulje. Njegovo poetizirano i nadahnuto stvaralaštvo je poput kompaktnog amalgamskog supstrata, u kome svaka senkvenciono-slikovna prizornost, nosi sobom bjelodan i prepoznatljiv maestrov genetsko-likovni kod. Kada se obuhvatno analizira ukupno Stanićevo likovno djelo, osim narativno-tekstualne potke, uočavaju se nekoliko veoma bitnih konstanti i posebnih specifikuma. Apsolutno je evidentno da je to slikarstvo poniklo na mediteranskom tlu, u blagodetnom ozračju i logočno se razgranalo u ogromnu habitusnu krošnju. Svaki plod, svako njegovo milozvučno djelo, bazno je supstituisano na vrsnoj crtačkoj shematici, uravnoteženoj kompozicionoj postavci, izbalansiranim oblicima i formama, milozvučnoj kolorističkoj harmoniji, toploj i čudesnoj svjetlosti koja najčešće prodire kontra žur, te bačenim sijenkama koje naglašavaju treću dimenziju, prostornost i produbljene horizonte.

Stanić je definitivno, za nastupajući veoma dug period, prvenstveno uspostavio svoj prepoznatljiv hromatski ključ, u kome dominiraju topli tonovi, žute, okera, tople umbre, maslinasto zelene i marinsko plave.

U svojim poznijim radovima, maestro sasvim logično napušta taj svoj uravnotežen, upjevan i iscizeliran slikarski gard, njegova platna postaju na određen način razbarušena, potezi četke su vidni, koloritnu matreiju i tonalitetnu skalu, Stanić ne istražuje na paleti, već je sada direktno uspostavlja na slikanoj površini.

Upravo zbog toga, u pojedinim partijama, javljaju se čisti, zvučni fovistički tonovi, koji se optički melanžiraju direktno na platnu. Iako ne toliko obimna i sveobuhvatna, aktuelna retrospektivna postavka, još jednom je zasigurno potvrdila izuzetzne umjetničke nivo, jednog od korifeja crnogorske likovne umjetnosti.

Jasan, jezgrovit, eksplicitan

Već u ranim slikarskim radovima, Stanić jasno demonstrira svoje kreativno usmjerenje i likovno opredijeljenje, zapravo svoj jasan , jezgrovit i eksplicitan figuralni koncept. On nije objektivističan, niti nadrealan, već apsolutno oniričan i izmnaštan. Iako je Stanićevo slikarsko djelo jedinstvenih likovnih karakteristika, moguće je u njemu prepoznati barem tri globalna perioda. U prvotnim djelima, Stanićev personaž je čvrsto stilizovan, na neki način je statičan, ambijent i atmosfera su turobni, kolorit je zatamnjen i djelimično fakturalan. Svakako, Stanić se logično, kontinualno i sukcesivno mijenja.

Ambijenti i opšta atmosfera postaju topli, prisni i milozvučni, scenski prizori su osunčani, figure su razdragane i u pokretu, sve je naprosto pokrenuto i pulsirajuće. Koloritna materija postaje likidna, tretirana površina glatka, forme i oblici su iscizelirani.

Svi maestrovi kreativni periodi

U dvije izložbene sale na spratu galerije, javnosti je prezentirano četrdeset osam slika galerijskog formata, ostvarenih uljem na platnu, iz gotovo svih maestrovih kreativno-likovnih perioda.

U prvom, udarnom prostoru, izložena su umjetnikova reprezentativna djela, bez decidnog temporalnog slijeda, a karakteristične su slike: “Slikar”, “Pjesnik”, “Vještice”, “Sv Antun”, “Most”, “Cirkus”. U sljedećem prostoru podjeljenom panoima, izložene su Stanićevi radovi iz ranih i drugih perioda: “Volovi”, “Ribari”, “Pokajnice”, “Onogošt”, “Majka”, “Baba Marija”. U samoj završnici, eksplicirani su radovi iz najnovijeg perioda: “Bašta”, “Prozori”, “In memoriam”, “Kafana”, “Sat”, “Maslinjak”, “Mulo”.

( Slobodan Slovinić )