Odgovori NA TO

Poznato je da međunarodnu poziciju jedne zemlje uslovljavaju njen geografski položaj, istorijska iskustva, kulturni koncept i ekonomska saradnja. Analiza ovih parametara možda i bude valjani pokazatelj o pozicioniranju Crne Gore u odnosu na NATO.

Tako se, na osnovu analize ovih parametara, jasno izvodi zaključak o razlozima Austrije (zbog aneksije od strane Trećeg rajha 1938, ovu zemlju su do 1955. sve savezničke sile držale pod kontrolom i njenu poptunu nezavisnot uslovili vojnom neutralnošću), Kipra (podijeljene zemlje, pri čemu je jedan njen dio i dalje u međunarodnoj izolaciji, dok se na njenoj teritoriji nalaze dvije ogromne vojne baze V. Britanije), Malte (zavisne članice Komonvelta), Finske (zemlje koja je bila u sastavu carske Rusije sve do 1917. i koja je nakon II svjetskog rata otplaćivala SSSR-u ratnu reparaciju, pri čemu je između ovih zemalja postojao sporazum o saradnji i obostranoj pomoći do 1992.), Švedske (otvorene industrijske saradnje sa nacistima tokom II svjetskog rata i korišćenja istog mehanizma pri sprovođenju Maršalovog plana za obnovu ratom razorene Evrope, kao osnove za nacionalno bogaćenje) i Irske (veoma snažnog nastojanja o ujedinjenu Republike Irske i Sjeverne Irske) da ne budu NATO članice.

Možda ovi parametri povodom utvrđivanja odnosa sa Alijansom imaju i druge dimenzije, ali i prateće pojave. Island, i pored nemanja svojih oružanih formacija, u vojnim strukturama NATO-a ima svog ne vojnog, već civilnog predstavnika. U slučaju Francuske, suštinski razlog - antianglosaksonizam tadašnjeg francuskog predsjednika Šarla de Gola, pravdan je nastojanjem ove zemlje da svoje oružane snage, a prije svega svoje nuklearne potencijale, ne stavi pod nadzor Sjevernoatlantske alijanse. Kao neposredno izabranom vršiocu političke vlasti, nije mu bila potrebna jasno iskazana volja građana da u februaru 1966. donese odluku o povlačenju francuskih predstavnika iz komandnih struktura ovog saveza. Nikolas Sarkozi će 2009. odlučiti poput svog prethodnika, samostalno, da se Francuska vrati na stare pozicije u Savezu.

Kada smo kod plebiscita, u slučaju Španije, koja je od 1982. participirala u radu Vojnog komiteta NATO-a, Komiteta za planiranje odbrane i Grupe za nuklearno planiranje, njegovim održavanjem 1986. donijeta je odluka o njenom neučestvovanju u integrisanoj vojnoj strukturi NATO-a i zadržano pravo učešća u planiranju kolektivne bezbjednosti. U navedenim slučajevima, evidentno je da su prihvatana modifikovana rješenja koja su bila zasnovana na prethodnom iskustvu. Raniji odnosi sa Savezom dobijali su svoje varijacije. Ovih dana dobili smo primjer da neki od njih mogu biti i nadograđivani. Pristup ovakvom spoljnopolitičkom probabilizmu najbolje se ogleda u odnosu Srbije prema NATO-u.

Ono što je otpočeto kao „širenje praktične vojne saradnje i politički dijalog sa Srbijom“ rezultiralo je učešćem Srbije u Partnerstvu za mir, potpisivanjem Sporazuma o tranzitu od 18. jula 2005, formiranjem Radne grupe Srbija-NATO po pitanju reformi u oblasti odbrane, osnivanjem trening centra za ABHO (atomsko-biološko-hemijsku odbranu) u Kruševcu 2013, ustanovljenjem povjerilačkog fonda za pomoć pri bezbjednom skladištenju i odlaganju municije u Kragujevcu i otpočinjanjem vojne proizvodnje u Zastavi po NATO standardima, kao i pomoći pri nabavkama odbrambene opreme. Ovo ranije iskustvo, vjerovatno pozitivno, svoju nadogradnju dobilo je ovih dana - ministar inostranih poslova potpisao je sporazum o pristupanju Individualnom partnerskom akcionom planu NATO-a (IPAP). Ovaj sporazum omogućiće vojnicima Alijanse korišćenje infrastrukture Vojske Srbije.

Očigledno je da izvršnoj vlasti u Srbiji nije falilo legitimiteta da ugovorno aranžira veći intenzitet odnosa sa NATO-om nego što ga imaju tzv. punopravne članice. Čak više, ovo je urađeno bez imalo resentimenta i to uoči godišnjice vojne intervencije ovog Saveza na tadašnju SRJ. Naravno, uz potpis onog koji je bio „pionir“ balkanskog kasapina koji je sve i izazavao.

Navedeni primjeri ukazuju da rasprava o bezbjednosnom konceptu naše budućnosti, koja se zahuktala, treba da izbjegne određene zamke i da određene odgovore. Jedini njen zabranjeni produkt treba da bude nastanak osnova za nove podjele.

Dnevno-politička podmetanja i kratkoročni interesi javnih djelatnika pokušaće da ometu jasnu i nedvosmislenu javnu raspravu. U prvom redu, aktuelna vlast nastojaće da ovu tematiku upotrijebi protiv predstojećeg opozicionog pregrupisavanja. Zatim će, u formi istorijskog osvrta, pokušati javnosti da „proturi“ selektivno pamćenje. Svakako, aranžiranje netačnih reformskih pomaka neće nas ni ovom prilikom mimoići. S druge strane, raspravu će opterećivati nesputani politički nekrofilizam i teze o tragičnom nacionalnom dostojanstvu. Uz ovo će ići i dodatna pojašnjenja teorija zavjera protiv nacionalnog identiteta. Ne treba da začudi ako čujemo i poruke o neophodnosti duhovnog preporoda. A nakon ovoga, uslijediće i ukazivanja se na konfliktnu neminovnost globalnih procesa i biće nuđeni tzv. gotovi modeli. Prigovaraće će se i kako su trošena sredstva za komunikacionu strategiju i ko finansira zagovornike neutralnosti.

U ovoj zbrci, i namjernoj polarizaciji, treba razmotriti pitanja jednostrane vojne neutralnosti, teoriju regionalnog bezbjedonosnog koncepta, kao i učešće Crne Gore u zajedničkoj evropskoj bezbjednosnoj i odbrambenoj politici. Pri tom, istom oštricom, kojom se otvoreno kritikuje američki imperijalizam, treba secirati i autokratiju kojom se prekraja Evropa - putinizam. Za valjanu odluku neophodan nam je racionalan doživljaj vlastitog vremena!

( Neđeljko Necko Đurović )