Regionalni odnosi uslov proširenja EU?

Regionalna saradnja između država Zapadnog Balkana je fundamentalni i najizazovniji dio politike Evropske unije prema ovom području (Hrvatska, BJR Makedonija, Srbija, Crna Gora, BiH, Kosovo i Albanija), koja je jasno i precizno definisana kroz Proces stabilizacije i pridruživanja (PSP). Dakle, regionalna politika EU prema zemljama Zapadnog Balkana, poznata kao PSP, ima za cilj prvo da stabilizuje region Zapadnog Balkana, nakon čega nastupa proces pridruživanja ovih zemalja EU. Uslovi i smjernice za ostvarivanje stabilnih regionalnih odnosa između zemalja Z. Balkana implementirani su u Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) kao najvažnijem dijelu PSP-a, koji je ujedno ugovorni okvir između EU i svih pojedinačno država Z. Balkana.

Kreiranjem PSP-a, države članice EU nastojale su izmijeniti nedosljednu politiku Unije prema regionu Zapadnog Balkana, prethodno definisanu u Regionalnom pristupu (1996), koji za cilj imao kolektivnu, a ne individualnu integreciju zemalja u EU. Isto tako, nova definisana regionalna politika EU prema državama Zapadnog Balkana trebalo bi da radi na jačanju regionalne saradnje i kohezije - što nije bio slučaj.

Umjesto regionalnog podsticaja, EU je i dalje zadržala princip uslovljavanja kroz politiku proširenja, definišući političke uslove za svaku državu pojedinačno. Dakle, EU zadržala je bilateralne odnose sa svakom od država regiona, što je bilo u suprotnosti s obljavljenom regionalnom politikom. Time je EU kroz novostvorenu politiku proširenja od Solunskog samita (2003) jasno stavila do znanja državama Zapadnog Balkana da nije u značajnoj mjeri dosljedna u ostvarivanju politike regionalne saradnje, što je za posljedicu imalo usporavanje integracionog procesa među državama Zapadnog Balkana, te dovodila u pitanje mir i stabilnost u regionu.

U pogledu kreiranja i regulisanja svoje politike prema zemljama Zapadnog Balkana, EU je ostvarivala svoj uticaj u regionu kroz bilateralni i multilateralni pristup. Ta dva pristupa uzajamno su se preklapala i bila su kontradiktorna jedna drugom. Dakle, problem je u činjenici što je EU isticala da je uspostavljanje kvalitetnih dobrosusjedskih odnosa i jačanje regionalne saradnje najvažniji uslov za punopravno člansto u EU, a kasnije je u praksi veliki broj puta primjenjivala bilateralni pristup.

Većina država Zapadnog Balkana iskoristila je novonastalu okolnost da ignoriše regionalni pristup i da se usmjeri na ostvarivanje što produktivnijeg bilateralnog odnosa sa EU, i pored činjenice da je jačanje međuregionalne saradnje fundamentalni uslov za punopravno članstvo.

Takva politika dovela je do nevjerodostojnosti i nepovjerenja prema politici EU na području Zapadnog Balkana. Takođe, EU i zemlje Zapadnog Balkana imale su različite poglede kada je u pitanju jačanje regionalne saradnje. Dok je za EU pitanje uspostavljanja kohezivne i funkcionalne regionalne saradnje glavni uslov za stabilizaciju regiona i samo jedan od koraka ka punopravnom članstvu, za zemlje Zapadnog Balkana ulazak u EU predstavljao je glavni motiv zbog kojeg ove države ostvaruju regionalne odnose.

Ovakva različita percepcija zamagljuje jasne kriterijume o tome koliko je regionalna saradnja dio kriterijuma za ulazak u EU, a koliko doprinosi stabilizaciji političko-ekonomskih odnosa. Osnova politike uslovljavanja EU prema zemljama Zapadnog Balkana jeste uspostavljanje pojednakog pristupa za sve, iako je to usljed izrazite diferencijacije ovog regiona gotovo nezamislivo. Iako države Zapadnog Balkana se nalaze na istom geografskom prostoru, a velikim dijelom imaju sličnu istoriju, stupanj demokratije, ekonomskog razvoja i brzina integracionih procesa su na različitim nivoima. Područje koje danas nazivamo Zapadni Balkan sastavljeno je od suverenih država (Albanija, Crna Gora i Srbija), dva međunarodna protektorata (BiH i Kosovo) i jednog semi-protektorata (BJR Makedonija). Ova činjenica dovoljno govori o različitim nivoima ovih država.

Asimetričnost država Zapadnog Balkana u pogledu bilateralnih odnosa sa EU, dovode u pitanje regionalnu saradnju te samim i ugrožavanje regionalne kohezije, čime se i regionalna politika EU prema ovom regionu dovodi u pitanje. Na primjer, Crna Gora je lider u evropskim integracionim procesima, dok se BiH nalazi na posljednjem mjestu kada je riječ o ovom temi. Na taj način stabilizacija regiona i njena integracija u EU, kao dio istog paketa, stvaraju zamršenu logiku: dok je za PSP regionalna politika krucijalna, sama integracija uklopljena u regionalni okvir predstavlja bilateralni odnos, koje države Zapadnog Balkana ostvaruju u zavisnosti od svojih integracionih kapaciteta.

Odlaganjem punopravnog članstva kroz politiku uslovljavanja stvaraju se uslovi da se regionalna saradnja posmatra kao nižerazredna kategorija u odnosu na bilateralni pristup, što se može može protumačiti kao „zamka“, posebno za one zemlje koje su procesu integracije dalje odmakle. Sve to može dovesti do regionalnih tenzija koje sputavaju regionalnu saradnju, koja je fundament PSP-a.

vladimir.bodin@gmail.com

( Vladimir Vučković )