Protiv knjiga, nezavisnosg mišljenja i suda pojedinca

“Farenhajt 451” je distopijski i naučnofantastični roman američkog pisca Reja Bredberija. Iako napisan i objavljen prije više od šest decenija, tačnije 1953. godine, Bredberijev roman je proročki, zastrašujuć u svojim implikacijama i donosi u viziju pomahnitalog svijeta koji umnogome podsjeća na naš. Prevodilac je Goran Kapetanović, a izdavač Laguna.

Bredberijev “Farenhajt 451” nazivaju remek-djelom 20. vijeka, jer opisuje asocijalno distopijsko društvo očišćeno od razmišljanja, čitanja knjiga, nezavisnog mišljenja i sopstvenog suda pojedinca. Umjesto toga država nudi strogo kontrolisanu zabavu u vidu besmislenih TV serija. Televizija je osnovno sredstvo informisanja i obrazovanja. Ljudi su lišeni međusobnih odnosa i žive poput mašina.

Glavni junak ovog romana je Gaj Montag, vatrogasac. U njegovom svijetu dominira televizijski program, literatura je “vrsta na ivici izumiranja”, a vatrogasci češće raspiruju vatre nego što ih gase. Njegov posao je da uništava najilegalniju robu - štampane knjige, a zajedno s njima i kuće u kojima su skrivane. Montag je zadovoljan svojim poslom i nikada se nije zapitao o posljedicama toga što radi. Svakog dana vraća se kući svom jednoličnom životu sa ispraznom suprugom Mildred koja dane provodi u društvu svoje televizijske “porodice”.

Sve dok sasvim slučajno i on počne da čita i upozna mladu Klaris koja će mu pričati o prošlim vremenima kada ljudi nijesu živjeli u strahu i kada su smjeli da imaju svoje ideje umjesto onih koje propovijeda televizija. Čitanje knjiga mu daje mogućnost bjekstva od besmislenog života u jedan drugi svijet. Ali, Mildred otkriva Montagove skrivene knjige, napušta muža i prijavljuje ga vlastima. Potom nastaje preokret koji će neke junake odvesti na put bez povratka a druge u stvaranje boljeg svijeta.

Osnovnu je temu romana “Farenhajt 451” Bredberi načeo još 1947. u kratkoj noveli “Svetli Feniks”, koju je potom proširio u priči “Vatrogasac”, objavljenoj 1951. godine u SF časopisu “Galaxy Science Fiction”. Roman “Farenhajt 451” dakle predstavlja razrađenu verziju pomenuta dva djela. Sam naslov romana je navodno dobio ime po temperaturi na kojoj papir počinje da gori, a to je 451. stepen po Farenhajtu, što odgovara temperaturi od 232,78 stepeni po Celzijusu. Druga interpretacija naslova je da se broj 451 nalazi na kacigi glavnog lika romana, spaljivača knjiga, Gaja Montaga.

“Farenhajt 451” je slavni roman savremene američke književnosti (često poređen sa distopijskim romanima “Vrli novi svijet” Oldosa Hakslija i “1984” Džordža Orvela) i odnosi se na kritiku svijeta u kome živimo i čini se da je u ovom trenutku aktuelnije nego ikad. Kritika država koje elektronske medije koriste za kroćenje društva i formiranja opšte prihvaćenog mišljenja, a istovremeno gušenje nezavisnog razmišljanja nije nikakva naučna fantastika, već realnost naših života u kojima se često stremi za što jeftinijom zabavom, prividnom srećom, beskonačnim šopinzima i zadovoljenja u materijalnom smislu.

Iako je kritika smatrala da je u doba kada je napisan, “Farenhajt 451” bio usmjeren protiv makartizma i kampanje vođene protiv komunista za vrijeme Hladnog rata u SAD, Bredberijevo djelo je nadživjelo i to tumačenje pa i u sadašnjem svijetu se pokazalo kao jako aktuelno.

Američki pisac Rej Bredberi (1920 - 2012) objavio je oko 500 pripovjedaka, romana, komada i pjesama od dvadesete godine života, kada se njegova prva priča pojavila u “Čudnim bajkama”. Nekoliko godina pisao je za kultne serije “Alfred Hičkok predstavlja” i “Zonu sumraka”, a 1953. uradio je scenario za film “Mobi Dik” u režiji Džona Hjustona. Producirao je dva svoja komada, napisao dva mjuzikla, dvije kantate za svemirsko doba, u saradnji s Lalom Šifrinom i Džerijem Goldsmitom, i sarađivao na animiranom filmu “Ikar Mongolfje Rajt”, koji je 1962. nominovan za Oskara.

Maslačkov krater na Mjesecu u čast Bredberijevog romana

Rej Bredberi bio je idejni konsultant za paviljon Sjedinjenih Država na Svjetskoj izložbi u Njujorku 1963, pomagao je pri planiranju putanja turističkih vožnji kroz Diznivorld, a bio je i konsultant za urbano građevinarstvo i brzi transport.

Kad su astronauti jedne od misija Apolo slejteli na Mjesec, jednu lunarnu formaciju nazvali su Maslačkov krater, u čast Bredberijevog romana “Maslačkovo vino”.

Po njegovom romanu “Nešto nam se zlo privlači” snimljen je zapažen igrani film, a njegov sopstveni kablovski televizijski serijal, “Priče Reja Bredberija”, bio je nominovan za 19 nagrada u kategoriji kablovske televizije, od čega je osvojio sedam.

( Vujica Ognjenović )