Karlo Bauman, svestrani pionir morskih dubina

Markantan tamnokos čovjek u najboljim godinama, skinuo je odjeću i na tijelo navukao čudno, crno gumeno odijelo. Na prsima je nosio malu bocu gumenim crijevima povezanu sa piskom što je zatvorio osmjeh na njegovom licu, trenutak nakon što je gumeno-staklena maska sakrila njegove plave oči... Uz podignuti palac, čovjek se spustio u more i odmah nestao u dubini, ispod trupa velikog parobroda.

„Žužemberk“, brod riječke „Jugolinije“, trebalo je tog 6. jula 1954. godine da iz splitske gradske luke isplovi, ali je kvar na podvodnom usisniku morske vode za hlađenje brodskog stroja, obustavio odlazak. Brod je kasnio, a u pomorskoj industriji svaki izgubljeni trenutak, pogotovo u luci, veoma je skup. U pomoć „Žužemberku“ pozvan je splitski „Brodospas“ - državno preduzeće za vađenje, tegljenje i spašavanje brodova. Svih 50-tak ronilaca splitske firme međutim, igrom slučajeva tada se nalazilo na raznim zadacima van grada. Jedini raspoloživi ronilac koji je mogao pomoći „Žužemberku“ bio je ujedno i najiskusniji akvanaut „Brodospasa“ - inženjer Karlo Bauman. Iako to nije bio njegov redovan posao jer se Bauman u to vrijeme bavio mnogo kompleksnijim podvodnim radovima na vađenju potonulih brodova iz velikih dubina, on se odmah odazvao pozivu. U takozvanoj lakoj autonomnoj ronilačkoj opremi, Bauman je pošao na zaron ispod „Žužemberka“. Skočio je u more i zaronio na malu dubinu od tek 3 do 4 metra. Minuti, a potom desetine njih su prolazili ali se omiljeni i veoma poštovani ronilački stručnjak nikako nije pojavljivao na površini. Sluteći zlo, posada „Žužemberka“ pozvala je pomoć ali je za Karla Baumana bilo kasno. Izvađen je nedugo potom, mrtav sa dna splitske luke. Imao je samo 40 godina...

Četiri desetljeća prije tog kobnog dana, u Zelenici kod Herceg Novog 2. februara 1914. godine, u porodici Karla Baumana starijeg i Ide Magyar, rodio se sin. Dječak ponikao u široj porodici znamenitog budmipeštanskog ljekara dr Antala Magyara koji se 1895. preselio u Zeleniku i tu nedugo potom, otvorio prvi moderan hotel na našim prostorima, po ocu je dobio ime Karlo. Mališan je narednih 14 godina rastao na obali Boke, odmah došavši u dodir sa medijumom što je odredio čitav njegov kratki, ali izvanredno sadržajan život - morem. Mali Karlo ide u Osnovnu školu u Herceg Novom, ali svaki slobodan trenutak koristi da bude uz i na moru, pa se tako već u najranijem djetinjstvu „zarazio“ jednim od najljepših sportova - jedrenjem. Uz svog ujaka, Adorjana Magyara, jednog od pionira sportskog jedrenja u Boki, dječak se upoznaje sa tajnama tog načina plovidbe i uživanja u moru. Već u devetoj godini života Karlo Bauman samostalno upravlja jedrilicom zalivom Boke, oduševljen onim što ljubitelji mora nazivaju poezijom kretanja - jedrenjem, odnosno brodom koji u potpunoj tišini, bez buke motora, lagano klizi po valovima nošen snagom boga Eola.

Zbog poslovnih obaveza oca, porodica Bauman se iz Karlove rodne Zelenike 1928. godine seli u Split. Dječak tu završava Gimnaziju i pred Drugi svjetski rat, upisuje brodogradnju na čuvenom Tehničkom fakultetu u Zagrebu. Karlo se u Splitu prvi put srijeće i sa sportskim jedrnjem koje je tada još bilo u povojima na jugoslovenskoj obali Jadrana. Kao član Pomorskog-brodarskog društva „Labud“, mladi Bokelj sve češće jedri u različitim vrstama jedrilica, a studij brodogradnje predstavlja mu idealnu podlogu da problematiku konstrukcije što lakših i bržih jedrilica sa tzv. pomičnom kobilicom, sagleda iz prve ruke. Pojava takvih brodova koji su se u malom broju počeli graditi u Splitu sredinom tridesetih, splitskim i uopšte jugoslovenskim sportskim jedriličarima, omogućava da se počnu pojavljivati i postizati zapažene rezultate i na međunarodnim takmičenjima. Godine 1932. Bauman je skiper krstaša „Leda II“ koji je u konkurenciji 12 brodova, pobijedio na i danas najčuvenijoj i najvećoj regati na istočnoj obali Jadrana - „Mrdujskoj regati“ od Splita do ostrvca Mrduja između Brača i Šolte. Kao jedan od najtalentovanijih naših jedriličara, 21-godišnji Karlo Bauman dobija izvanrednu priliku - u septembru 1935. odlazi u postojbinu svog oca i majke, na jezero Balaton u blizini Budimpešte, da bi učestvovao na Evropskom prvenstvu za tada potpuno novu klasu lakih brzih regatnih jedrilica tipa „dinghy“. Iako je prvi put sjeo u takav brod, a meteo uslovi na velikom jezeru u Panonskoj niziji bili su mu totalna nepoznanica, Karlo Bauman je septembra 1935. na Balatonu bio prava senzacija: u konkurenciji mnogo iskusnijih, najboljih jedriličara Austrije, Čehoslovačke, Mađarske i Francuske, Bauman je u svih pet plovova, prvi prolazio kroz cilj, zbog čega se u isto toliko navrata na pobjednički jarbol najviše dizala jugoslovenska zastava. Mladi Bokelj okitio se titulom evropskog prvaka u klasi „dinghy“, a već naredne, 1936. godine, Karlo Bauman je prvi jugoslovenski reprezentativac u jedrenju na čuvenim IX Olimpijskim igrama održanim u tada nacističkoj Njemačkoj. Opet za njega potpuno nepoznat brod - novokonstruisana klasa „olimpijska jola“ i nedovoljna podrška države za pripreme koje je odradio sopstvenim sredstvima i uz pomoć prijatelja i porodice, rezultirali su činjenicom da je Karlo Bauman nakon sedam plovova u Kilu, završio kao 10-ti u konkurenciji 25 učesnika olimpijskog jedriličarskog turnira.

Prepun utisaka o novoj tehnologiji, Bauman se po povratku u Split baca na konstruisanje novih i usavršavanje postojećih tipova sportskih jedrilica, pri čemu su njegova iskustva imala zapaženu ulogu u projektovanju nove nacionalne klase sportskih jedrilca u Jugoslaviji, čuvene „L-5“ koju dizajnerski „potpisuje“ njegov klupski drug iz „Labuda“, kapetan Ante Martinolić. Kao svoj dalji doprinos razvoju jedriličarskog sporta u Jugoslaviji, Bauman je preveo knjigu "Regatta Taktik" njemačkog autora dr Manfreda Currya, a napisao je i sopstvenu knjigu “Tumač regatnih pravila”. Godine 1938. Bauman je kao reprezentativac Jugoslavije, učestvovao na Evropskom prvenstvu u klasi “olimpijska jola” na jezeru Strenbergerze kod Minhena i osvojio peto mjesto u konkurenciji jedriličara iz devet evropskih država.

Nakon Drugog svjetskog rata diplomirani inženjer brodogradnje Karlo Bauman zapošljava se 1945. u brodogradilištu Ribarske zadruge na Zavrtnici u Zagrebu, zasniva sopstvenu porodicu, te juna 1946. prelazi u brodogradilište “Treći maj” u Rijeci. U riječkoj luci, poslije rata prepunoj potopljenih brodova uz gatove tamošnjeg brodogradilišta, Bauman se počinje baviti profesionalnim ronjenjem, a već januara 1947, pridružuje se novoformiranom državnom preduzeću za vađenje, spašavanje i tegljenje brodova “Brodospas”. Osim ronilačkohg iskustva, Bauman u “Brodospas” donosi i svoje bogato tehničko i inženjersko znanje pa ubrzo postaje jedan od prvih tzv. salvage master-a, odnosno inženjera - rukovodilaca složenim tehnološkim operacijama vađenja potonulih i spašavnja prevrnutih i nasukanih brodova. Godine poslijeratne obnove zemlje bile su teške, a u oskudici svega i svačega, “Brodospasu” je povjeren golem zadatak da akvatorije jugoslovenskih brodogradilišta i luka raščisti od olupina stradalih brodova, iz mora izvadi sva modernija i manje oštećena plovila koji će se obnoviti za korištenje u trgovačkoj mornarici nove socijalističke države, a sva ostale pogodne potopljene željezne brodove izvadi, izreže i pretvori u sirovinu za jugoslovenske čeličane kojima je tada manjkalo željezne rude.

Sa ograničenim tehničkim sredstvima i zastarjelom, nerijetko i za život opasnom ronilačkom opremom, Bauman i drugi inženjeri i ronioci “Brodospasa” tada izvode nevjerovatne tehnološke poduhvate, vadeći iz dubina Jadrana brojna plovila koja se potom obnavljaju i uvrštavaju u jugoslovensku ratnu, odnosno trgovačku mornaricu.

Još kompleksnija i teža bila je 1949. godine operacija ispravljanja i vađenja velikog teretnog broda “Locchi” koji je krajem Drugog svjetskog rata potonuo i na dnu mora se prevrnuo na bok, kod lukobrana u Rijeci. Sa dubine od 22 metra, brod je prvo pomjeren iz mulja u koji je bio zaglibljen, potom ispravljen i na kraju dignut na površinu mora. Iste godine inženjer Karlo Bauman pravi još jedan nevjerovatan poduhvat - na dubini od 62 metra, usred neočiščćenog minskog polja zaostalog iz rata, Bauman prvo pronalazi, a potom i vadi potopljeni veliki tromotorni italijanski avion-bombarder. Pri tome se on lično u više navrata u tzv. teškoj ronilačkoj opremi, spuštao na dno mora i postavljao čelik-čela sa kojima je podignut avion, ostajući na toj dubini čak i po 13 minuta, za trećinu više nego što su to dozvoljavale ronilačke tablice, proračunate da odrede sigurno vrijeme tokom kojeg se akvanaut može zadržati na određenoj dubini bez posljedica za svoje zdravlje, uz adekvatan postupak tzv. dekompresije pri povratku na površinu. Bauman je iste godine ronio i na našto manjoj dubini od 55 metara kod ostrva Zlarin, učestvujući u najsloženijoj operaciji koju je “Brodospas” do tada preduzeo - vađenju potopljenog velikog putničkog broda “Prestolonaslednik Petar” koja je sprovedena u četiri faze. Nemirni duh mladog i sposobnog inženjera dovodi ga do potrage za potonulim motornim jedrenjakom “Argo” kojeg je Bauman našao na 68 metara dubine kod Žirja i takođe ga, januara 1951, vratio na površinu, izradivši za to kompletan projekt operacije vađenja broda u dvije faze, korišćenjem cilindara i plovne dizalice. U akvatorijumu Žirja Bauman i ekipa “Brodospasa” 1952. godine izveli su još jednu složenu operaciju vađenja potonulog velikog putničkog broda “Karađorđe” sa 51 metra dubine, a iste godine Bauman je opet pomjerio granice, spustivši se na dubinu od 72 metra kod Rogoznice, radi vađenja jedne potonule grtalice.

Sav ta rad u praksi i teoriji Baumanu je omogućio da se istakne kao jedan od najsposobnijih stručnjaka za dubinsko ronjenje i teške podvodne radove u ovom dijelu Evrope. Njegovi naučni radovi o fiziologiji i patologiji ronjenja, profilaktičkim mjerama za sigurno ronjenje, upotrebi gasnih mješavina u ronjenu, ali i o tehnologiji gradnje jedrilica i pravilima jedrenja, objavljivani su u časopisima “Pomorstvo”, “Jugoslovenski mornar”, “Narodna tehnika”, “Brodarstvo” i “Horizonti”. Bauman je imao čak i sosptvenu emisiju o moru i ronjenju na Radiju Zagreb. Nemiran duhom i snažan intelektom, Karlo Bauman pravi, na ovim prostorima pionirske korake u upotrebi tzv. lake autonomne ronilačke opreme čiji je razvoj tada i u svijetu, još bio u povojima. Poput svog mnogo poznatijeg kolege, čuvenog francuskog podvodnog istraživača Žak-Iv Kustoa sa kojim je razmjenjivao iskustva, i Karlo Bauman eksperimentiše sa novom opremom - gumenim ronilačkim odijelima i autonomnim aparatima za disanje otvorenog i zatvorenog kruga, marki “Frogman”, “Dräger” i “Pirelli”. Čuvena italijanska fabrika gumenih proizvoda “Pirelli” za Baumana izrađuje poseban prototip gumenog lakog ronilačkog odijela koje ovaj ispituje u praktičnoj upotrebi. Nova oprema akvanautima je omogućava do tada neviđenu slobodu kretanja pod vodom jer sa površinom više nisu bili vezani tzv. pupkovinom - crijevom za dobavu vazduha za disanje, a nisu nosili ni teške olovne cokule na nogama, niti glomazno odijelo od kože i mesingani veliki šljem na glavi. Oprema kakvu je Bauman ispitivao početkom pedesetih, danas je sasvim uobičajena za sve koji, kao profesionalci ili amateri, zalaze u morske dubine.

Profesionalna radoznalost da istraži morske dubine navodi Baumana na razradu više za to, ali i današnje vrijeme vrlo ambicioznih projekata koji su ipak ostali nerealizovani - projekat posmatranja morskog dna iz naprave nalik ronilačkom zvonu sa staklenim prozorima, projekat vađenja olupine autrougarske krstarice “Kaiser Franz Joseph I” iz podmorja uvale Cipavica u Boki Kotorskoj, te akciju traganja za olupinom italijanske oklopnjače “Re d` Italia“ potopljene 1866. godine u pomorskoj bici kod Visa. Brod za koga se pretpostavljalo da u sebi krije i dosta zlatnog novca, nađen je tek 2005. i na njemu je i danas zabranjeno ronjenje. Bokeški istraživač podmorja i inženjer planirao je i prva podvodna arheološka ispitivanja na istočnoj obali Jadrana... U svom na žalost kratkom životom vijeku, Bauman se bavi i obrazovanjem ronilaca za koje tada u Jugoslaviji, nije bilo formalne škole. Održao je tako dva ronilačka kursa - prvi 1948. godine na kome je osposobio 15 novih ronilaca, i drugi 1954. kada je obrazovao još 29 novih mladih ronilaca. Uz sve to, Bauman nije ostavljao svoju najveću ljubav - jedrenje, pa pored brojnih pobjeda na lokalnim regatama, 1951. i 1952. osvaja šampionat Jugoslavije u klasi „olimpijska jola“, a na Olimpijdi u Helsinkiju iste godine osvaja 22. mjesto u tada tek uvedenoj novoj klasi „finn“.

Naredne godine Bauman preduzima možda i najhrabriju akciju u svojoj ronilačkoj karijeri - sa kolegom Vladom Antolovićem zaranja u potopljeno okno rudnika olova i cinka „Trepča“ u Kosovskoj Mitrovici. Ronioci su obavili radove zatvaranja vrata na dubini od 500 metara ispod površine zemlje čime su praktično spasili cijeli rudnik od uništenja. Pritom su Bauman i Antolović u potpunom mraku, prolazili 200 metara dužine kroz naplavljene hodnike rudnika u vodi dubokoj i do 45 metara.

U naponu životne i stvaralačke snage, kada se već činilo da za njega nema granica, Karlo Bauman je u ljeto naredne godine stradao nesrećnim slučajem u samo 4 metra dubine mora, ispod kobilice parobroda „Žužemerk“ u splitskoj luci. Tragična smrt omiljenog sportiste, uvaženog naučnika i sposobnog inženjera, na koju i danas podsjeća spomen ploča postavljena 1955. na mjestu nesreće, prenerazila je najveći dalmatinski grad. Posljednji ispraćaj ovog proslavljenog olimpijca bio je veličanstven, a hiljade ljudi okupile su se 8. jula 1954. u splitskoj gradskoj luci da na posljednje putovanje, brodom “Dalmacija” do Rijeke, isprate kovčeg sa Karlovim tijelom. Jedriličari njegovog “Labuda”su kružili punim jedrima po gradskoj luci, a barkasa “Ronilac” firme “Brodospas” simbolično je teglila jednu malu jedrilicu tipa "jola". Jedrilica, imenom "Rose Marie", jedrila je sama, bez svog dugogodišnjeg kormilara, legende jugoslovenskog pomorstva, inženjera Karla Baumana koji je otplovio u vječnost.

Njemački brod postao Titov Galeb

Neki od brodova u čijem je vađenju učestvovao svestrani inženjer rodom iz Boke, su njemački transportni brod KT-6, parobrodi “Petka”, “Senj”, “Srbin”, jahta “Trol”, a marta 1948. Bauman je bio desna ruka rukovodioca ekipe koja je sa dna riječke luke podigla potopljeni veliki njemački minopolagač “Kiebitz”, nekadašnji italijanski brod-hladnjaču za prevoz banana “Ramb III”. Izazovna operacija dizanja 117 metara dugog broda teškog preko 4.500 tona tada je po prvi put odrađena kombinovanom metodom korištenja tzv. podiznih cilindara i upumpavanjem komprimovanog zraka u hermetizovana skladišta potonulog broda. “Kiebitz” je izvađen i otpremljen je u brodogradilište u Puli na obnovu iz koje je taj brod izašao 1953. pod novim imenom – “Galeb”, narednih decenija postavši poznat kao “brod mira” Josipa Broza Tita.

( Siniša Luković )