Sićušnost čovjeka u univerzumu i naivnost ideje o ljudskoj nadmoći

“Solaris”, kultni roman Stanislava Lema, poljskog pisca naučne fantastike doživio je novo izdanje kod novosadskog izdavača “Solaris”, nazvanog po ovom klasiku.

Lemov “Solaris”, objavljen 1961. godine u Varšavi, knjiga je o vanzemaljskom životu, ali i o ljudskom znanju i identitetu, nauci i prirodi postojanja svijeta. Prevodilac je doajen južnoslovenske polonisteike Petar Vujičić. Solaris je naziv planete prekrivene okeanom koji pokazuje znakove inteligencije, a radnja romana prati doživljaje naučnika u pokušaju da s njim uspostave kontakt.

Psiholog Kris Kelvin dolazi sa Zemlje na naučnu stanicu koja lebdi iznad površine okeana. Osoblje stanice čine kibernetičar Snaut, tajanstveni fizičar Sartorijus koji vrijeme provodi zatvoren u laboratoriji i psiholog Giberijan - on je počinio samoubistvo prije Kelvinovog dolaska.

Nešto ranije posada je izložila okean agresivnijim eksperimentima, bombardovanju iks zracima. To eksperimentisanje daje neočekivane rezultate i postaje traumatično za svakog od njih.

Na naučnoj stanici Kelvin saznaje za postojanje čudnih događaja, jer se pojavljuju ljudi koji tu ne bi trebali biti. Pojavljuje se njegova žena, Hari, koja je mrtva. Kelvin se vremenom privikava na njeno prisustvo i ponovno se zaljubi; iako je ona odraz njegovih sjećanja, sama pokazuje svijest o sebi i neobičnoj situaciji u kojoj se nalazi.

Slični “gosti” posjećuju i dvojicu Kelvinovih saradnika. Ubrzo će otkriti da su ta prikazanja ljudi proizvod složenih neutronskih sastava koje okean stvara na osnovu njihovih snova te na taj način projektuje njihove potisnute želje.

Naučnici smišljaju plan kako da se oslobode utvara, ali Kelvin ne želi da se oslobodi Hari, čak planira da je povede na Zemlju, što je nemoguće. Osmislili su plan komunikacije sa okeanom slanjem zapisa svijesti putem jake radijacije; Kelvin se podvrgava ovom ekspermentu, ali jedini vidljivi rezultat je prestanak dolaska novih “gostiju” dok okean i dalje ostaje tih. Nakon svih ovih iskustava, Kelvin odlučuje da napusti planetu Solaris, a prije toga odlazi u posljednju šetnju njegovom površinom, usput razmišljajući o vlastitom životu, ljubavi i čudnom okeanu koji se u sve upleo.

“Solaris” nije samo naučno fantastični roman, već i filozofska knjiga koja se bavi ograničenjima čovjeka da svijet posmatra antropomorfno.

Lemov roman, napisan u doba čovjekovog prodora u svemir, ističe različitost vanzemaljskog uma toliko drugačijeg od ljudskog da su pokušaji komunikacije među vrstama osuđeni na neuspjeh. U “Solarisu” Lem naglašava beskorisnost i sićušnost čovjeka u Univerzumu i naivnost ideje o nadmoći ljudske vrste.

Po Lemovom “Solarisu” do sada su snimljena tri istoimena filma. Prvu verziju ekranizovao je ruski reditelj Boris Nirenberg 1968, drugu je ekranizirao Andrej Tarkovski 1972, a treću Stiven Soderberg 2002. Iako su posljednja dva filma, a posebno druga verzija, prošli zapaženo, Lem je komentarisao da mu se nijedna ekranizacija ne sviđa.

Stanislav Lem (1921-2006) poljski je književnik, satiričar, filozof i futurolog. Jedan od najpoznatijih pisca i teoretičara naučne fantastike i najprevođeniji poljski književnik.

Iako jevrejskog porijekla Lem je odrastao kao katolik, ali se na kraju deklarisao kao ateista. Studirao je medicinu na Medicinskom sveučilištu u Lavovu, a poslije njemačke okupacije prekida studije i pod lažnim dokumentima radi kao automehaničar. U to vrijeme sarađivao je s poljskim Pokretom otpora. Godine 1944. kad sovjetske snage ponovno uđu u Lavov, Lem nastavlja studije. Dvije godine potom, sa porodicom se seli iz Lavova, koji je priključen SSSR-u, u Krakov gdje 1948. završava studije medicine. U to vrijeme počinje da piše svoje prvo djelo “Čovjek s Marsa”.

Krajem 1950-ih i početkom 1960-ih nastaju Lemovi najpoznatiji romani “Eden”, “Povratak sa zvijezda”, “Solaris”, “Nepobjedivi”, “Glas gospodara” i “Cyberiada”.

Kad je u 1983. godine uvedeno ratno stanje Lem napušta Poljsku i seli se u Zapadni Berlin, a zatim u Beč. U Beču je napisao romane “Mir na zemlji” i “Fiasko” — svoje posljednje naučno fantastično djelo. U Krakov se vratio 1988. Od 1989. ne piše više naučnu fantastiku i bavi se isključivo publicistikom, futurologijom i esejistikom. Preminuo je 2006. u Krakovu u 85. godini života.

( Vujica Ognjenović )