Budućnost moći

Na nedavnom redovnom Svjetskom ekonomskom forumu u Davosu učestvovao sam u grupi ekperata odbrane, u kojoj se govorilo o budućnosti vojske. Pitanje koje je pokrenuto bilo je veoma precizno: za kakvu vrstu rata danas treba da se pripremaju vojnici?

Vlasti se veoma slabo pripremljene za odgovor na to pitanje. Na primjer, poslije rata u Vijetnamu oružane snage SAD brzo su zaboravile sve što su naučile u borbi sa pobunjenicima, pa su imali novu žestoku lekciju ponovo u Iraku i Avganistanu.

Vojna intervencija Amerike u tim zemljama daje primjer za drugi problem savremenih ratova. Odlazeći ministar odbrane SAD Čak Hejgel u nedavnom intervjuu je rekao da u ratu “stvari mogu izmaći kontroli” i događaje okrenuti tako da vojska mora aktivnije primjenjivati silu nego što je to prvobitno mislila. Na fonu toga, ideje da se jedino silom mogu preokrenuti razorni konflikti u društvima Bliskog istoka i drugim regionima predstavljaju opasne zablude.

I mada su ratovi i primjena sile prestali da budu prirotet, oni nikuda nijesu nestali. Oni samo evoluiraju, prestrojavajući se na pravila i taktiku vojnih dejstava nove “generacije”.

Prva generacija savremenih ratova bile su bitke s učešćem velikog broja žive sile, postrojene u napoleonovske linije i kolone. Druga generacija ratova - njihov vrhunac je dostignut u Prvom svjetskom ratu - zavisila je od velike količine vatrenog oružja. Njihova suština sadržana je u rečenici izgovoroneoj, kako se vjeruje, tokom bitke kod Verdena, 1916. godine: “Artiljerija ruši, pješadija zauzima”. U trećoj generaciji ratova (metod blickriga, koji je usavršila Njemačka tokom II svjetskog rata) pravi se oslonac na manevar opkoljavanja - umjesto frontalnog napada vojska prodire na teritoriju protivnika, opkoljavajući njegove glavne snage, i napada ih sa leđa.

U četvrtoj generaciji ratova sličan centralizovani pristup dalje se razvija - vidljivi front uopšte ne postoji. Borbena dejstva fokusirana su na civilno društvo protivnika, prodiranje u dubinu teritorije da bi se ugušila polička volja. Neko može dodati i petu generaciju ratova u kojoj nove tehnologije - dronovi i ofanzivna sajber-taktika - omogućavaju vojnicima da se budu nekoliko kontinenata udaljeni od svojih civilnih žrtava.

Mada je detalje podjele istorije ratova na generacije moguće osporiti, generalno je uočljiv važan trend: zamagljivanje granice vojnog fronta i civilne pozadine. Ta tendencija se ubrzava jer umjesto ratova među zemljama dolaze oružani sukobi u kojima učestvuju nedržavni igrača, na primjer grupe pobunjenika, mreže terorista, ratnika, kriminalnih organizacija.

To više komplikuje situaciju nejasnih granica između tih grupa, pri čemu neke od njih dobijaju čak i državnu podršku. Revolucionarne oružane snage Kolumbije - najstarija grupa pobunjenika u Latinskoj Americi - formirala je savez sa narkokartelima. Neke grupe talibana u Avganistanu i drugim zemljama održavaju tijesne veze sa međunarodnim teroristima iz Al-Kaide. Pobunjenici u Istočnoj Ukrajini ratuju rame uz rame s ruskim vojnicima (mada nemaju oznake).

Slične strukture često se koriste time što neke države nemaju zakonske mogućnosti ili moći da upravljaju sopstvenom teritorijom efikasno. Oni sprovode seriju političkih i oružanih operacija koji im vremenom omogućava prinudnu kontrolu nad lokanim stanovništvom. Kao rezultat dobijamo “rat među ljudima” - definicija generala Ruperta Smita, bivšeg britanskog glavnokomandujućeg u Sjevernoj Irskoj i na Balkanu. Ovaj vid konfrontacije rijetko se završava na uobičajenim bojnim poljima tradicionalnih vojski.

Svi ti hibridni ratovi vode se uz korišćenje širokog oružanog arsenala, pri čemu su svi njegovi oblici vatreno oružje. Kamere u mobilnim telefonima i programi prerade fotografije u kompjuterima, zajedno sa popularnim društvenim mrežama, pretvorili su informativni kontekst u kritično važana aspekat savremenog rata, što je jako vidljivo na primjerima današnjih ratova u Siriji i Ukrajini.

U hibridnom ratu obična i tradicionalna vojna sila, vojnici i civili, fizičko uništavanje i informaciono manipulisanje veoma su tijesno povezani. U Libanu je 2006. Hezbolah ratovao sa Izraelom pomoću odlično istreniranih ćelija koje su kombinovale propagandu, tradicionalnu ojnu taktiku, raketne udare iz gusto naseljenih stambenih kvartova da bi izvojevali, po mišljenju mnogih u regionu, političku pobjedu. Sasvim nedavno Hamas i Izrael su vodili vazdušnu i operaciju na zemlji u gusto naseljenom sektoru Gaza.

Takav tip rata pojavio se, uglavnom, kao odgovor na porazno preimućtvo Amerike u konvencionalnom naoružanju poslije raspada SSSR-a, što je bilo naglašeno pobjedom 1991. u Iraku, gdje je poginulo svega 148 Amerikanaca, kao i učešće u konflikt na Kosovu 1999, gdje nije poginuo nijedan Amerikanac. Pred takvom asimetrijom protivnici Amerike - kako oni sa statusom države, tako i oni bez njega - počeli su da se se oslanjaju na netradicionalnu taktiku.

U Kini, na primjer, vojne starješine su razradile strategiju “rata bez ograničenja”, koja kombinuje elektronske, diplomatske, ekonomske, kibernetičke, terorističkek, propadagandističke instrumente za narušavanje rada i iscrpljivanje sistema SAD. Kako je rekao jedan kineski oficir “prvo pravilo rata bez ograničenja je - u tom ratui nema pravila i ograničenja”.

Sa svoje strane, terorističke grupe, shvatajući da ne mogu da pobijede običnu armiju u otvorenom ratu, pokušavaju da iskoriste snagu države protiv nje same. Spektakularni zločin Osame bin Ladena isprovociao je gnijev SAD, prinudvši zemlju na prekomjerna dejstva koja su joj urušila reputaciju, slabila njene veze u islamskom svijetu, i konačno istrošila njenu armiju i, u određenom smislu, i samo društvo.

Islamska država sada koristi tu istu strategiju, miješajući surove vojne operacije s raspaljujućim kampanjama razdora, a društvenim mrežama. Akcenat je na fotografijama i video-snimcima surovih pogubljenja, uključujući otkidanje glava građanima SAD i drugih zemalja Zapada. Ta dejstva mobilišu ne samo protivnike IS-: narastajući broj nezadovoljnih grupa i pojedinaca inspirisan je za ulazak pod zastavu IS-a.

Nepredvidljivost evolucije ratova stvara ozbiljne probleme za vojno planiranje. U nekoliko slabih država očigledni ciljevi su unutrašnje prijetnje. Sa svoje strane, SAD su obavezne da održe ravnotežu među podržavajućom potporom konvencionalnih oružanih snaga, koje su važan faktor uzdržavanja u Aziji i Evropi, i investicijama u široki spektar alternativnih kapaciteta neophodnih za konfliktena Bliskom istoku. U epohi nepredviljivih promjena SAD i druge velike sile - moraju biti spremne na sve.

( Joseph S. Nye )