Imati i nemati

Pozajmljujući od Ernesta Hemingveja ovaj naslov sa temom iz doba Velike depresije, koji upućuje na varljivost i efemernost ljudske potrebe za imanjem i posjedovanjem, pokrećem čudne asocijacije s vremenom sadašnjim i eklatantnim artefaktima degradiranja ekonomije i društva u Grčkoj. Registrujući slične probleme u širem regionu s ugroženim makro-ekonomskim performansama i padom životnog standarda. Ali, ekonomija ne zna za suze. Eurozona je ranjiva i krhka, a privreda EU praktično u hibernaciji bez snažnijih podsticaja za rast i latentnom opasnosti od deflacione spirale. Zato Evropska centralna banka uvodi mjere kvantitativnog ublažavanja monetarne politike i otkupa obveznica u mjesečnoj dinamici od 60,0 mlrd.€ eura, što MMF podržava ali i insistira na uporednoj primjeni strukturnih reformi.

Vjerujući da se Evropa neće odreći civilizacijskog progresa koji je artikulisan u integrativnom procesu, Crna Gora, praveći strateški izbor ka evroatlantskim integracijama, pokazuje dosljednost u ispunjavanju obaveza koje takav izbor implicira. Ne sporeći pritom uticaje koje otvorenost ekonomije u ovom trenutku proizvodi na makro-ekonomski status i percepcije uslovljene odricanjima koje sa sobom nosi proces konsolidacije javnih finansija. Svakako da je u tom kontekstu ohrabrujuća odluka Savjeta Evrope o ukidanju monitoring misije za Crnu Goru i ulazak u jednu napredniju fazu post-monitoring procesa, kao i sve jasnije naznake da bi Crna Gora do kraja godine mogla ispuniti uslove za prijem u NATO, čineći time strateški važan korak ka pripadnosti referentnoj bezbjednosnoj strukturi i otvaranju novih ekonomskih mogućnosti po tom osnovu.

Upravo u skladu sa zahtjevima Evropske komisije u ekonomskom dijalogu sa zemljama kandidatima za članstvo, Crna Gora je ove godine po prvi put pripremila Program ekonomskih reformi 2015-2017. godine. Program polazi od premise da su naslijeđeni strukturni problemi neprilagođenosti privrede tržišnim uslovima i ograničen efekat mjera fiskalne politike limit dinamiziranju privrednog rasta, pa koncept mjera usmjerava ka neophodnim strukturnim reformama sa vrlo važnim kvalitetom u implementaciji koji se odnosi na mjerljivost troška i pozicioniranje uticaja mjera na fiskalni status i rast ekonomije.

Program je u osnovi identifikovao prepreke za brži ekonomski rast i u skladu s tim osnovne strukturne reforme usmjerio ka oblastima proizvodnog tržišta i biznis okruženja, finansijske stabilnosti, tržišta rada i javnih finansija, a sektorske ka politici saobraćaja, malih i srednjih preduzeća, obrazovanja i strukturne nezaposlenosti, jačanja eksterne pozicije zemlje, uređenja i zaštite prostora, razvoja ruralne infrastrukture i elektronskih servisa. Mjere su selektirane kao projekti u sferi fizičkog, ljudskog kapitala, industrijske strukture, poslovnog okruženja i integrisanosti u globalne tokove. Pritom se uticaj globalnih strukturnih reformi na budžet projektuje, primarno zbog finansiranja izgradnje auto-puta i nemogućnosti kvantificiranja budžetskih efekata nekih reformi, kao negativan sa iznosima od 196,1 mil.€ eura u 2015.,195,7 mil. eura u 2016. i 195,5 mil. eura u 2017. godini.

Što u tom konceptu predviđa osnovni razvojni scenario? Potrošnja domaćinstava, pod uticajem porasta zarada i zaposlenosti (1%) treba da poraste za 2,3%,učešće državne potrošnje za 1,5%, strane direktne investicije dostignu 13,9% BDP-a, krediti preduzećima i domaćinstvima rast od 4,5%, izvoz i uvoz robe i usluga 5,1 i 5,0% respektivno, dok bi se nezaposlenost smanjila do nivoa od 17,2%. Na tim pretpostavkama se temelji projekcija prosječnog rasta ekonomije od 3,8%.

Sa aspekta ukupne održivosti sistema javnih finansija značajan je pokazatelj da će u ciklusu infrastrukturnih zahvata u oblasti kapitalne saobraćajne, turističke i energetske infrasrukture, deficit tekućeg računa platnog bilansa u 2017. dostići velikih 14,6% BDP-a, ali uz nivo investicija od 13,4% BDP-a, što će omogućiti finansiranje ove makro-ekonomske neravnoteže.

Rezultati u primjeni mjera konsolidacije javnih finansija su nesporni sa aspekta njihove održivosti i kapacitativnosti da alimentiraju osnovne potrebe u sistemu. Uvećanjem prihoda budžeta po osnovu privredne aktivnosti, uvođenjem u legalne tokove aktivnosti iz sive zone i jačanjem finansijske discipline, mjerama štednje i redukcije neproizvodne potrošnje, praktično je dostignut ravnotežni nivo javne potrošnje i njen relativni nivo od 44,7% BDP-a. Uz deficit centralnog budžeta u 2014. od 103,4 mil.€ eura ili svega 1,9% BDP-a. Naravno, i nivo duga koji će u 2018. dostići 69,9% BDP-a zbog izgradnje dionice auto-puta ali i uvjerenje da se time neće ugroziti bonitet javnih finansija. Sve to uz svijest o potrebi da se kroz dinamiziranje rasta stvara osnova za povećanje stepena održivosti. Zato su od značaja napori da se kroz sistem fiskalnih podsticaja unapređuje investicioni ambijent i konkurentnost. Politikom smanjivanja poreskog opterećenja, promjene strukture oporezivanja sa transferom ka porezma koji imaju niži uticaj na rast i podsticanje direktnih investicija iznad određenog iznosa sa određenim nivoom novog zapošljvanja, svakako treba da doprinese jačanju aktivnosti i rastu ekonomije.

Važno je što ekonomska politika, uz jačanje konkurentnosti, kao osnovni cilj prepoznaje i rast životnog standarda. Tim prije što proces uspostavljanja reda i kontrole nad javnim finansijama ugrožava kupovnu moć u uslovima stagnacije primanja i naraslih dužničkih obaveza generišući neizbježne frustracije, naročito u onim segmentima društva sa nosiocima fiksnih dohodaka, socijalno ugroženim i nezaposlenim. Zato pitanje koje tako ljudski zvuči na ovim našim i evropskim prostorima: konsolidacija O.K., ali gdje je u svemu tome čovjek sa svim svojim problemima, teškoćama i nadama?

Ponuditi odgovor koji nas upućuje na neprikosnovene i nepotkupljive ekonomske zakonitosti je teško ako se s posebnom senzitivnošću doživljava svijet oskudice i izgubljenih iluzija na koje nas podsjeća naslov ovog teksta.

Autor je samostalni savjetnik u Kabinetu ministra finansija Crne Gore

( Borislav Ratković )