Invazija agresivnih vrsta: Biološka okupacija ne brine nadležne

Stalni rast agresivnih invazivnih biljnih i životinjskih vrsta u Crnoj Gori izgleda da ne brine previše nadležne, uprkos tome što, pored uništavanja staništa domaćih vrsta, nerijetko predstavljaju opasnost po zdravlje ljudi, a uzročnici su i nemalih šteta u ekonomiji.

Iako naučnici upozoravaju na tu vrstu problema, još ne postoji stategija borbe protiv invazivnih vrsta, a nema čak ni studija ni projekata. Zasada, izuzetak je samo monitoring izuzetno alergene i štetne ambrozije i tigrastog komarca.

Načini unošenja i širenja invazivnih vrsta su različiti i moguće je razlikovati njih šest: namjerno, “bjekstvom” (iz vrtova, akvakultura), kontaminacijom, kao slijepi putnici, saobraćajem i prirodnim širenjem iz drugih regiona. U poređenju sa drugim putevima, baštovanstvo i gajenje ukrasnih biljaka je glavni put za biljne invazija širom svijeta. Uvijek je u pitanju ljudski faktor “U Crnoj Gori postoji 51 biljna vrsta koja se smatra invazivnom, a do sada je ambrozija jedina za koju se radi monitoring. Ambrozija je počela da se prati 2012. po nalogu fitosanitarne službe. Ideja je bila da se kartira, vidi njena rasprostranjenost i brojnost populacije, kao preduslov za njeno suzbijanje. Za ostale vrste nije rađen monitoring, a podaci o njihovoj zastupljenosti na području Crne Gore su rasuti po naučnim publikacijama”, kazala je profesorica odsjeka za biologiju Univerziteta Crne Gore Danijela Stešević.

Ona je navela da je 2013. donijeta Uredba o Nacionalnoj listi indikatora zaštite životne sredine po kojoj se alohtone i invazivne vrste smatraju za indikatore stanja biodiverziteta.

“Od 2010. kada smo objavili preliminarnu listu invazivnih vrsta na području Crne Gore, ništa se nije uradilo po pitanju monitoringa tih vrsta, izuzimajući ambroziju, prvenstveno zbog nedostatka finansija. Donesen je i pravilnik o fitosanitarnim mjerama za suzbijanje i uništavanje korovske biljke ambrozija. Iako su podaci o rasprostranjenju ambrozije prilično detaljni, njeno ciljno suzbijanje još nije započeto. Dio populacija koja raste neposredno uz puteve ili prugu se uklanja primjenom totalnih herbicida”, kazala je Steševićeva.

Steševićeva je objasnila da je znatan broj invazivnih vrsta “pobjegao” iz vrta, a neke od njih su došle transportnim sredstvima.

“U suštini, uvijek je u pitanju ljudski faktor. Usljed neinformisanosti, često se dešava da odbačeni baštenski otpad, sadrži reproduktivne djelove biljke i time se nesvjesno omogućava širenje tih vrsta. Veoma često, unesene vrste dospijevaju na obradive površine sa sjemenom gajenih biljaka. Tako je, na primjer, sa sjemenom paradajza donijeto sjeme i jedne veoma invazivne vrste tikve (sicyos angulatus). Iz kultivacije je pobjegao i crveni sljez, negundovac (vrsta javora), čičoka koja se kod nas slabo koristi u ishrani, više vrsta trava i biljaka iz porodice glavočika”, kazala je Steševićeva. Kao čestu invazivnu vrstu ona je navela vrstu duda, poznatu kao dudovac, brusonecija ili papirna murva.

“Ova vrsta je srodna murvi, koja se kod nas dugo gaji, ali je u stvari porijeklom iz Azije. Brusonecija je u hortikulturi popularna zbog veoma brzog rasta i bujne krošnje. Međutim, to je i vrsta koja se veoma intenzivno vegetativno razmnožava. Ona je uveliko počela je da se širi Podgoricom i da parira pajasenu (kiseljak), koga ima gotovo svuda. To je biljka koja brzo osvaja slobodne prostore. Njen polen je alergen, tako da ima negativan uticaj na zdravlje ljudi. Brusonecija je samo jedan od primjera kada se neinformisanost rezultira gajenjem invazivnih ili alergenih vrsta. Od nedavno, na području grada se sadi i pampas trava, koja je takođe znana kao invazivna vrsta”, kazala je Stešević.

Invazivne vrste često izazivaju i ekonomske štete, jer se javljaju i kao korovi usjeva. Neke od najčešćih invazivnih korova su štir, divlji sirak, konize. Brodovi unose najviše novih organizama Profesor na Biološkom fakultetu Vladimir Pešić kazao je da se od svake godine registruje određeni broj životinjskih vrsta koje imaju predznak invazivne, najviše insekata, a posebno stjenice i biljne vaši.

“One su značajne za poljoprivredu, jer su štetočine i jako ih je teško razlikovati od domaćih vrsta. Od vrsta koje treba istaći je tigrasti komarac, za koji je prošle godine od Svjetske banke dobijen projekat za monitorng. Za sve ostale se ne radi monitoring, jer nema para i projekata”, kazao je Pešić.

On je naveo i da su posebno značajne invazivne vrste koje žive u slatkovodnim eko sistemima, a najviše je mekušaca.

“Jako je invazivna vrsta školjke dreissena, koja u SAD izaziva štete koje se mjere milijardama. Veoma su značajne i invazivne vrste puževa golaća. Vjerovatno se sjećate na sjeveru kada je bila invazija crvenog puža golaća. On se veoma širi i definitivno zahtijeva monitoring. Monitorng zahtijeva i bubamare, invazivna azijska vrsta i veoma je prisutan. Azijski stršljen se pojavio u okruženju i vjeroivatno se nalazi i u Crnoj Gori”, kazao je Pešić.

On je kao posebna problem istakao ispuštanje balastnih voda, jer je to način na koji ulazi najviše invazivnih vrsta.

“Brodovi uzimaju vodu iz matične luke i kada dođu ovdje oslobađaju se te vode, koja je puno raznih organizama. Ponekad se pojedine vrste uvoze za bilošku borbu da potisnu neke druge vrste, a onda one postaju invazivne, kao što je bio slučaj sa mungosima, koji su uvezeni da suzbiju zmije”, kazao je Pešić. Pajasen preplavio Podgoricu, ugrožene biljke i ptice Malo ljudi u Crnoj Gori zna da kisjelo drvo ili pajasen, koje u naše krajeve došlo iz daleke Kine, zauzima sve veći prostor i potiskuje domaće autohtone vrste. Brojnost pajasena i površina koju zauzima u Crnoj Gori je iz godine u godinu sve veća. Alarmantno stanje je u Podgorici, gdje se pajasen može sresti gotovo na svakom ćošku.

Veoma brzo raste i nemilice se širi što ugrožava opstanak autohtonih biljnih vrsta, tačnije, potiskuje ih iz prirodnog staništa. Osim toga, toksini iz listova i izlučevina korijena (ailantin) otežavaju rast većem broju drugih biljnih vrsta. Mijenja izgled krajolika, a zbog rijetkog rasporeda grana onemogućava gniježđenje ptica.

( Dejan Peruničić )