Evropski new deal

Nije samo geografija sudbina, kao što je tvrdio Napoleon. Istorijska tradicija datog područja isto nosi priličnu dozu sudbonosnosti. Grčka je tako, kao i prije skoro dvije i po hiljade godina, opet u poziciji da preokrene Evropu i da joj da mogućnost novog početka. Kao i u drevno doba Sokrata i Platona, i sada je to početak koji radikalno odskače od onoga što postoji, od onoga što je dato, od onoga na što smo navikli kao nepromjenjivog okvira naše svakodnevice.

Nesumnjivo težak i dramatičan, kao što uvijek i jeste svako oslobađanje od dugogodišnjih okova, to je i jedini mogući put ukoliko želimo da Evropu otmemo nazad od onih koji su je sputali i unazadili, koji su je natjerali da "pere sudove" za "večeru" koju su sami napravili. Upravo na taj način je opisao odnose između EU i SAD uticajni američki geopolitički autor i istoričar Robert Kejgan, inače muž Viktorije Nuland, zamjenice američkog državnog sekretara za Evropu i Evroaziju, koja je jednim osobenim komentarom početkom prošle godine unijela crtu iskrenosti u diskurs američke diplomatije. Iako je mnogima u Evropi "pranje sudova" u kome je Kejgan pronašao vrhunac evropske civilizacije u 21. vijeku odavno dosadilo, dugo je pripremana politička alternativa koja bi bila i pravedna i kredibilna. I sada, tačnije 25. januara, upravo takva jedna emancipatorska politička priča ima veliku šansu da dođe na vlast u Grčkoj.

Radi se, naravno, o Sirizi, ljevičarskom političkom projektu koji je, pod vođstvom mladog inžinjera Aleksisa Ciprasa, ujedinio gotovo sve progresivne snage u Grčkoj i koji je već ostvario izuzetan uspjeh na prošlogodišnjim izborima za Evropski parlament. Sada, na vanrednim parlamentarnim izborima, ekspresno zakazanim poslije neuspjeha postojeće parlamentarne većine da u Parlamentu izabere novog predsjednika Grčke, Siriza može da računa na više od trećine glasačkog tijela. To će je dovesti u poziciju da, uz pomoć ideološki bliskih koalicionih partnera, sastavi prvu istinski lijevo-orijentisanu vladu ne samo u istoriji Grčke, nego i u novijoj istoriji EU.

U isto vrijeme, to će na neki način predstavljati i iskupljenje svih žrtva boraca za socijalnu pravdu i jednakost, prvo u grčkom građanskom ratu (o kojem je fascinantno svjedočenje ostavio Mihajlo Lalić), a zatim i u NATO-potpomognutom neofašističkom državnom udaru grčkih oficira i njihovom sedmogodišnjem krvavom piru. Naravno, otklanjanje nepravdi prošlosti nije moguće bez proaktivnog djelovanja protiv nepravdi sadašnjeg trenutka. Cipras je ubjedio Janisa Varufakisa, poznatog univerzitetskog profesora ekonomske teorije i autora knjige "Globalni Minotaur", svjetskog bestselera o uzrocima globalne finansijske krize, da se kandiduje na listi Sirize i da najverovatnije postane ministar finansija u novoj vladi. Osvjedočeni nekonformista Varufakis je na svom blogu napisao da će, ukoliko bude u vladi, stalno u džepu nositi pismo ostavke da ga odmah priloži ukoliko njegov plan ekonomskog oporavka ne bude dosljedno primjenjivan.

Varufakisov plan podrazumjeva nešto što se može nazvati "evropski new deal". On polazi od činjenice da je način na koji je EU pokušala da sanira grčki finansijski ponor kroz tzv. mjere surovosti (austerity) samo pogoršao ionako lošu ekonomsku situaciju. Enormni krediti nisu doveli do ekonomskog rasta već su otišli na refinansiranje duga koji se nezaustavljivo povećava. Nezaposlenost ostaje visoka, za mlade čak i do 50 posto, a siromaštvo se rapidno širi. Jedini koji imaju koristi od daljeg zaduživanja su bankari jer njihove kredite Grčkoj vraćaju ne samo građani Grčke, nego i svih ostalih država EU. Jasno je da takav sistem dovodi do društvenog haosa širokih razmjera koji udara na same temelje unije.

Zbog toga Varufakis predlaže kao prvu mjeru otpis dugova (po principu otpisa dugova Njemačkoj poslije Drugog svjetskog rata), a zatim i transformaciju Evropske Centralne banke u gigantsku razvojnu banku koja bi investirala u infrastrukturne projekte velikih razmjera i time omogućila otvaranje stotina hiljada novih radnih mjesta. On ističe da nema govora o izlasku Grčke iz eurozone već se mora raditi na unutrašnjoj strukturalnoj metamorfozi eurozone koja bi nadvladala recesiju i dovela do ekonomskog rasta širom EU, kao i do njenog geopolitičkog jačanja i emancipacije iz kejganovske "kuhinje". S tim u vezi, važna komponenta politike Sirize je insistiranje na promjeni kursa grčke spoljne politike, od sadašnje politike slijepog služenja atlantskim interesima do autonomne politike posvećene promovisanju svjetskog mira i solidarnosti. Programski dokumenti Sirize predviđaju opoziv grčkih vojnika iz Avganistana, zatvaranje svih stranih vojnih baza koje se nalaze na teritoriji Grčke, kao i izlazak iz NATO-a.

Vjerujem da će dolazak Sirize na vlast u Grčkoj blagorodno djelovati i na ideološka kretanja na crnogorskoj političkoj sceni. Siguran sam da će ljevičarske tendencije dobiti još veću inspiraciju i zamah i da bankrotirane ideje neoliberalizma koje baštini crnogorski režim Mila Đukanovića i njegovi sateliti neće biti prisutne ni u jednom programu novih političkih snaga. U isto vrijeme, prostor za propagiranje notorne gluposti da protivljenje ulasku Crne Gore u NATO znači opoziciju evropskim vrijednostima biće značajno smanjen.

( Filip Kovačević )