Kako su oligarsi uništili Grčku

Od početka devedesetih, nekoliko bogatih porodica dominira grčkom ekonomijom i politikom i sve dok ta elita ima interes da zadrži status kvo, država nikad neće izaći iz krize. Praksa kontrole medija i klijentelizma se proširila pošto je EU povećala finansiranje za infrastrukturne i tehnološke projekte koje međusobno dijeli mala grupa ponuđača, piše „Forin afers“.

U članku koji potpisuje Pavlos Elefteriadis, profesor prava na Oksfordu, navodi se da ekonomija Grčke, koja se prije samo nekoliko godina opasno približila bankrotu i izlasku iz eurozone, zahvaljujući najvećem paketu pomoći u istoriji, pokazuje nove znake života. U zamjenu za obećanja da će Atina sprovesti agresivne mjere štednje, takozvana trojka - Evropska centralna banka, Evropska komisija i Međunarodni monetarni fond - su obezbijedili desetine milijardi dolara hitnih kredita. Iz ugla mnogih globalnih investirora i evropskih zvaničnika, kaže Elefteriadis, ta politika se isplati.

Ipak, oporavak maskira duboke strukturne probleme. Atina je radi finansijskog oporavka nametnula velike poreze srednjoj klasi i duboko srezala državne plate, peznije i izdvajanje za zdravstvenu zaštitu.

Ukupna nezaposlenost iznosi 24,8 odsto, a nezaposlenost mladih premašuje 50 procenata

Dok su obični građani trpjeli pod teretom štednje, vlada je zakazala kada su u pitanju značajne reforme - Grčka ekonomija je i dalje jedna od najmanje otvorenih u Evropi a time i najmanje konkurentnih.

„Forin afers“ piše da se Grčka nije pozabavila tim problemima zato što je u interesu državne elite da ostane po starom. Oligarsi su zadržali pozicije preko kontrole medija i klijentelizma, dijeleći plijen sa političarima. Grčki zakonodavci su se, zauzvrat, održali na vlasti nagrađujući mali broj profesionalnih udruženja i sindikata u javnom sektoru, koji podržavaju status kvo. „Iako su evropski kreditori stavili javne finansije pod mikroskop, takvo uređenje je opstalo“, kaže Elefteriadis.

On smatra da suštinski problem Grčke nije ekonomski rast nego politička nejednakost. U korist šačice favorizovanih, glomazna regulativa i nefunkcionalne institucije su uglavnom ostale iste, uprkos tome što se infrastruktura urušava, siromaštvo povećava a korupcija opstaje. Oligarsi, u međuvremenu, i dalje profitiraju na štetu države i ostaka Evrope, piše u analizi.

Govoreći o korijenima grčke krize, Elefteriadis kaže da nije izazvana neodgovornim ponašanjem banaka nego zato što je vlada Kostasa Karamanlisa, čija je Nova demokratija vodila državu od 2004. do 2009, izgubila kontrolu nad javnim finansijama. Prije njegovog dolaska na vlast, 2003, odnos duga i BDP je iznosio 97 odsto. Na kraju njegovog mandata, ta cifra je narasla na skoro 130 odsto. Oksfordski profesor vidi ironiju u tome što je Karamanlis vodio kampanju kao reformista, obećavajući da će smanjiti obim državne službe, otvoriti ekonomiju i očistiti politiku. Međutim, kada se domogao vlasti, povinovao se specijalnim interesima. Tokom pet godina, imenovao je 150.000 novih činovnika tako da je broj zaposlenih u javnom sektoru premašio milion ili 21 odsto aktivne radne snage.

Ekonomski bum nakon Olimpijade u Atini 2004. mu je pomogao da odnese tijesnu pobjedu na izborima 2007. Međutim, tokom posljednje dvije godine na vlasti, sa većinom od samo dva mjesta, lažirao je ekonomske podatke u očajničkom pokušaju da pobijedi na opštim izborima. Njegova stranka je potučena.

Američki časopis navodi da Karamanlis nije djelovao tako iz bezobzirnosti koliko iz slabosti i da su njegov manevarski prostor ograničila tri strukturna faktora, koji su rezultat dugotrajnih trendova u grčkoj politici. Prvi je državna služba, koja nije bila u stanju da sprovede bilo kakav reformski projekat. Elefteriadis ističe da je političko miješanje trajna crta centralne administracije, pri čemu ministri po želji imenuju svoje saveznike.

Drugi faktor je parlament. Karamanlis je imao malu kontrolu nad svojom strankom. Zbog strukture grčkog izbornog sistema, većina političara vodi kampanju u višečlanim izbornim jedinicama i često se nadmeću sa članovima sopstvene stranke. Dok je Karamanlis došao na vlast, konkurencija se zaoštrila u tri najveća i najbrže rastuća grada - Atini, Pireju i Solunu - koji zajedno odnose 96 od 300 mjesta u parlamentu. U takvom situaciji, predstavljanje na televiziji i privatni novac su postali posebno bitni za izborni uspjeh. A uz pristup bogatim donatorima i medijskoj eliti, političari iz tih izbornih jedinica su mogli postati nacionalni igrači a da ne moraju da zavise od stranačke mašinerije, kaže Elefteriadis.

„Mnogi su svoj izbor dugovali uticajnim oligarsima a neki profesionalnim udruženjima ili sindikatima. Stoga Karamanlisovi saveznici u parlamentu nisu bili puno motivisani da slijede njegov program“, piše profesor.

Vjerovalo se da će ulazak Grčke u Evropsku uniju 1981. godine popraviti situaciju

Kao najveću barijeru za Karamanlisove reforme, on navodi protivljenje medija. Podsjeća da većina Grka dobija vijesti preko televizije a osam privatnih kanala, koje konotrolišu poznati biznismeni, dijeli više od 90 odsto tog tržišta. Neki vlasnici, poput Janisa Alafuzosa, koji je osnovao grupu Skai media, su brodogradilišni magnati čiji biznis malo zavisi od državnih ugovora i licenci. Međutim, većina učestvuje u širokom spektru poslova koji uveliko zavise od patronata vlade. Vardis Vardinojanis, vodeći investitor najveće grčke TV stanice Mega, kontroliše dvije naftne kompanije, Motor Oil Hellas, i Vegas Oil & Gas, pored toga što ima značjan ulog u najvećoj grčkoj banci Pireus. Među drugim velikim akcionarima su Jorgos Bobolas, čija operacija eksploatacije zlata zavisi od vladinih licenci i čija je građevinska kompanija gradila objekte za Olimpijadu 2004, te Stavros Psiharis, čiji se poslovni interesi kreću od štampanja preko nekretnina do turizma.

„Forin afers“ dalje piše da Mega, poput skoro svih grčkih TV stanica i listova, odavno posluje s gubicima. Međutim, kako je otkrila američka diplomatska depeša iz 2006, to vlasnicima nije bitno. Drže stanice „prvenstveno da bi vršili politički i ekonomski uticaj“ - drugim riječima, da bi osigurali da i dalje profitiraju od vlade. „Zato 11 miliona građana ima da bira od toliko TV kanala i listova - Bobolas i Psiharis imaju i svoje novine - i zašto nezavisni novinari imaju tako malo publikacija za svoj rad,“ stoji u tekstu.

Elefteriadis navodi da je ovakvo stanje relativno novo. Do kasnih 1980-ih, vlada je imala monopol nad svim medijima, ali oligarsi nikad nisu morali da kupuju licence za emitovanje - uzimali su ih. Podsjeća da je opozicija 1987. otvorila nekoliko radio stanica da bi se suprotstavila državnom medijskom monopolu. Bogate porodice su odgovorile sopstvenim TV studijima a vlada im je dodijelila privremene TV i radio licence. Nakon dvije decenije, ništa se nije promijenilo. Atina nikad nije dozvolila stanicama da se pošteno nadmeću za frekvencije. Umjesto toga, parlament nakon svakih nekoliko godina obnavlja navodno privremene licence.

TV stanice ostvaruju određeni prihod od marketinga, često kao pokriće za isplate u zamjenu za prijateljsko izvještavanje. U tekstu se kao primjer navodi da banke koje troše velike sume na TV spotove i obezbjeđuju velike kredite medijskim konglomeratima u državi da bi ih mediji, za uzvrat, štedjeli. Kada je Rojters 2012. objavio optužbe da je Mihalis Salas, čelnik Pireus banke i bivši socijalistički političar odobrio povoljne kredite kompanijama svoje porodice, grčki mediji su objavili Salasov odgovor, ne baveći se samim optužbama.

Oligarsi zadržali pozicije preko kontrole medija i klijentelizma, dijeleći plijen sa političarima

Elefteriadis piše da je normalno da u svakom otvorenom društvu bogati i dobro organizovani imaju veliki uticaj. Problem vidi u tome što su grčke instutucije preslabe da bi držale njihove interese pod kontrolom ili branile osnovne zakonske standarde.

Vjerovalo se da će ulazak Grčke u EU popraviti situaciju. Članstvo, međutim, nije oslabilo tradicionalne grčke hijerarhije, već ih je ojačalo. Dok je grčka ekonomija hvatala priključak sa ostatkom Evrope, obezbjeđujući oligarsima nove izvore kredita i gotovine - počeo je slom državnih institucija. Grčka je trenutno blizu dna evropskih država kada je u pitanju socijalna mobilnost a blizu vrha po nejednakosti - što je problem koji grčki političari i mediji skoro u potpunosti ignorišu. Čak i na vrhuncu potrošnje prije krize, država je nudila malo benificija siromašnima. Danas, piše „Forin afers“, više od 90 odsto nezaposlenih ne prima nikakvu pomoć države, procjenjuje se da oko 20 odsto djece živi u ekstremnom siromaštvu a milioni su bez zdravstvenog osiguranja.

EU nemoćna protiv kriminaliteta

Prema mišljenju Elefteriadisa, Evropska centralna banka, Evropska komisija i Međunarodni monetarni fond su pružanjem pomoći Grčkoj bez zahtijevanja fundamentalnih reformi, samo osnažili status kvo. Što je još gore, trojka je napunila džepove upravo onih koji su izazvali ekonomski kolaps. On kaže da Grčka nije izolovan slučaj i da evropski paketi pomoći imaju sličan efekat u manjim ekonomijama eurozone, uključujući Irsku, Španiju i Portugal.

„Lideri tih država su trošili evropska sredstva za kratkoročnu političku korist i ispostavilo se da je Brisel nesposoban za borbu protiv klijentelizma i kriminaliteta,“ smatra profesor prava na Oksfordu. On kaže da nijedna država članica EU ne smije biti ravnodušna prema onome što se dešava drugima, u trenutku kada je evropska integracija približila ekonomije kontinenta više neko ikad ranije.

„Ako se ne pozabavi dubokim nejednakostima Grčke, Evropa nikad neće naći izlaz iz krize,“ ocjenjuje se u analizi „Forin afersa“.

( Angelina Šofranac )