Taktičko lice krvoprolića kroz istoriju
(Istoriju rata u 100 bitaka A History of War in 100 Battles; Richard Overy; Oxford University Press, New York, 2014; 385 str.) Ne smije se poreći da je ratovanje prirodna ljudska funkcija, međutim u izvjesnom eseju Roberta Grejvsa autor navodi misao svog poznanika, T.E. Lorensa (Lorensa od Arabije), koji je izjavio da je rat prestao da biva ljudski onog trena kad su na bojištu kod Kresija, avgusta 1346, Englezi prvi put upotrijebili artiljeriju. Htjeli to priznati ili ne, danas se s tim možda možemo i složiti. U tom momentu vojni genij je postao kontradiktorna fraza, jer se vrsnim taktičarem mogao nazvati svaki desetar kom bi palo na pamet da pravovremeno otruje bunar protivničkog grada.
Ouverijeva knjiga je zanimljiva upravo zbog izbora bitaka sličnog kova, gdje bi jedna strana bezmalo uvijek izvukla deblji kraj, premda to nije značilo da bi sa bitkom izgubila i rat. Neke od bitaka čak oskudijevaju i u najosnovnijim taktikama (Kambrej, 1917; Kvebek, 1759), dok su druge djelimično opskurne (Alam Halfa, 1942; Lehfeld, 955; treća bitka kod Edime, 1913; Čudsko jezero, 1242).
Ipak, u nizu bitaka objedinjenih u poglavlju "Inovacija", nije pomenut slučajni "katastarski incident" između Rusije i Japana 1939, na stepskoj tromeđi Mongolije, Mandžurije i Kine; incident je ubrzo prerastao u višemjesečne bitke kod Halkin-Gola. Ne samo što je ruskim snagama rukovodio general Žukov (Rusija je tada brižnije čuvala granice prema Japanu, nego prema Njemačkoj), već je to bio prvi sukob dvije brojne armije gdje se, između ostalog, koristila masovna koordinisana taktika tenkova i aviona. Ta malo poznata bitka imaće značajne posljedice na tok i ishod Drugog rata koji će ubrzo uslijediti.
Ouveri je podijelio svoj katalog bitaka u šest tematskih poglavlja, gdje svaka od 100 bitaka potpada pod jednu od kategorija: komandovanje; protiv svih šansi; inovacija; obmana; hrabrost u boju; u posljednji čas. On uspijeva da najosnovnije fakte svede na par stranica, ali kako sukobi odista nisu striktno zapadnocentrični, ovakva knjiga i te kako može da podstakne čitaoca da se dublje upusti u određena vojevanja za koja možda nikada nije čuo. Kao, recimo, za opsadu Beograda, 1456, tri godine poslije pada Konstantinopolja, takođe povedenu od strane Mehmeda II.
Podnevno zvono na katoličkim crkvama i danas odzvanja zbog prvog španskog pape, Kalista III, koji je u XV vijeku naredio da se tim gestom obilježava pobjeda hrišćanstva nad svenadirućim Islamom. Kod tog ključnog grada na putu ka hrišćanskoj centralnoj Evropi, oko 4.000 regularnih mađarskih vojnika pod vodstvom ugarskog kralja Janoša Hun jadi ja, pojačanih beogradskom milicijom i krstaškim seljacima franciskanskog opata Kapistrana (sveukupno 40.000 polu-vojnika), suprotstavilo se i zaustavilo je 30-60.000 Osmanlija i nadmoćniju artiljeriju.
Kad se radi o artiljeriji i nepotrebnosti ikakve taktike, mitraljez Maksim je nekad imao udarnu moć današnjeg drona. To pokazuje i bitka kod Šanganija, gdje su se vojnici koje je upošljavala (Roudsova) Britanska Južnoafrička Kompanija za eksploatisanje minerala, sukobili s vojskom matabelskog kraljevstva u današnjem Zimbabveu. Prototip Maksima, mitraljeza s povratnim djelovanjem što je mogao ispucati 600 metaka u minuti, pojavio se I889.g, i svoje prave mogućnosti je pokazao 1892, baš kod Šanganija. Sve što je britanskim ekspedicionim snagama bilo potrebno za osvajanje jednog afričkog kraljevstva jeste da sa sobom povedu pet Maksima protiv deset puta brojnije vojske. Oko hiljadu bijelih vojnika, njihovih pomoćnika i nosača, povelo je četvorosatnu bitku protiv 5-6.000 izuzetno hrabrih matabelskih ratnika naoružanih i puškama, ali većinom kopljima. U tom prvom sukobu poginuo je samo jedan britanski vojnik, a u narednom, dvostruko kraćem samo sada protiv 7-8.000 Matabelaca ubijeno je četvoro Britanaca, dok je sedmoro ranjeno. S druge strane, moćni Rimljani mogu parirati Matabekima. Najveći poraz Rimljana zbio se kod Kane, avgusta 216. godine p.n.e, kad je ih je po stotinu ginulo svakog minuta. Hanibalovo prisustvo kod Kane i njegov taktički genij objašnjava ishod koji je, isto tako, mogao imati i drukčiji rezultat. Došavši do Alpa sa 50.000 plaćenika, sa sobom je već tada imao za polovinu ljudi manje nego kad je kretao na tu odiseju. U Italiju je pak stigao samo sa 20.000 pješadinaca i 6.000 konjanika, i neprijatelju odmah počeo da nanosi gubitke, šireći paniku.
Rimljani su odlučili da mu se suprotstave kod Kane i u to ime su skupili blizu 80.000 vojnika, ali sa vrlo malo iskusnih konjanika. Hanibalova odbrana je bila školski primjer kako vo je vati borbu sa brojnijim oponentom, čiji su odredi na nekim mjestima nosili i po 70 redova ljudi. Pješadiji je naredio da jurne na neprijatelja u vidu izbočine, ne bi li rimska vojska počela da se širi sa strana; tu bi onda njegova libijska krila opkolila neprijatelja i doslovno ga uhvatila u stegu odakle nije bilo bijega. Sabijen jedan uz drugog, do članaka u blatu od krvi i iznutrica, neprijatelj se najedanput našao u kartaginskoj miješalici.
Preživjelo je samo 14.500 Rimljana. Hanibal je izgubio 6.000 vojnika.
Navalni poraz, međutim, nikada nije bio gromoglasni j i od ruskog u bici kod Tsušime, 1905.g. Pobjedu su odnijeli Japanci, čija je imperijalna mornarica tada bila stara jedva tri decenije. Treba znati da je do sredine 19. vijeka Japan bio samo izolovani šogunat, bez kontakta sa spoljnim svijetom, no kad je sam sebi nametnuo hitnu industrijalizaciju, ne bi li se uključio u svjetske tokove, po pitanju mornarice odlučio je da podražava Britance i da svoja plovila izgrađuje u njihovim brodogradilištima. Poslije susreta sa Zapadom, zemlja je najedanput postala militaristički nastrojena i, kao uostalom i carska Rusija, bacila je oko na obližnju Mandžuriju i Koreju.
Okolnosti što su se desile prije bitke u tsušimskom moreuzu, komične i u isti mah apsurdne, nemoguće je opisati u jednom pasusu i razumljivo zavrijeđuju da dobiju vlastite knjige. Ruski car Nikolaj II poslao je bezmalo čitavu svoju baltičku flotu 50 ratnih brodova svih vrsta da napokon skrši u potpunosti potcijenjenu japansku mornaricu, koja je u rusko-japanskom ratu prethodne godine napala Port Artur (danas Li Šan, u Kini) i nanijela velike gubitke njihovoj pacifičkoj floti.
Možda je glavnici britanske flote iz Portsmuta trebalo šest sedmica da stigne do Foklandskih ostrva, ali je zato ruskoj carskoj floti, 80 godina ranije, putovanje od 30.000 km uzelo daleko više od pukih osam mjeseci na moru. Samoubistva zbog depresije, pobune, kvarovi i nasukavanja bili su redovna pojava tokom ove epske plovidbe. Zapravo, posada je tako loše bila trenirana da je u Lamanšu, nazrijevši u magli par ribarskih brodica, pomislila da su to japanska plovila i otvorila vatru, umalo pokrenuvši rat i protiv Engleske.
Famozni japanski admiral Togo, školovan u Britanskoj kraljevskoj mornarici, sačekao je ovu napaćenu armadu u moreuzu pokraj korejske obale. Da je posada bila iole kompetentnija, zbrisala bi dobar dio japanske mornarice, jer je Togo pred tolikom silom izveo tzv. T-manevar identičan Nelsonovom kod Trafalgara, 1805. Ovako, uz nešto bolju nišansku opremu, radio-veze i naoružanje, Togo je uspio da potopi dvije trećine ruske flote (5000 mrtvih), pritom izgubivši samo tri torpedne brodice i 117 ljudi.
Štaviše, poraz kod Tsušime započeo je socijalne nemire u Rusiji kulminirajući Revolucijom 1917. Prvi metak u Revoluciji ispaljen je upravo na Aurori, jednoj od rijetkih ruskih krstarica koja je preživjela boj sa japanskim brodovima.
( Ratko RADUNOVIĆ )