Stihija posljednjeg pjesnika sela

Obimni prevod sa ruskog jezika knjige "Sergej Jesenjin očima savremenika" (original je priredila Natalija Šubnikova Gusjeva) u izdanju cetinjskog "Oboda" objavljen je u pravo vrijeme: uoči sto dvadeset godina od rođenja velikog pjesnika (21. septembar/3. oktobar 1895). Jesenjin se čita i ne zaboravlja i bez jubileja, ali prevod Vlada Ašanina zaista predstavlja raskošan i svečarski omaž pjesnikovoj, već uveliko mitologizovanoj biografiji. Na kompaktan i živopisan način sumiraju se i sublimiraju dvije stihije, u čijoj je vatri izgorio nesvakidašnji talenat: poetska i biografska.

Knjiga je, vjerovatno, kruna dosadašnjeg prevodilačkog truda Vlada Ašanina, koji je, čuvajući svježinu ruskog jezika, omogućio da čitalac na 610 stranica prati tečnu i tačnu naraciju o Jesenjinu. Ašanin je crnogorskoj javnosti poznat po više značajnih prevoda.

Vrijedan dopirinos recepciji ruske poezije donio je njegov prevod zbirke biografija Ruski pjesnici dvadesetog vijeka, Puškinski kalendar je, vjerovatno jedan od njegovih najpopularnijih prevoda, a tu je još desetak prevedenih knjiga iz oblasti beletristike, istorije i ekonomije. Kada su u pitanju stihovi, prevodilac se oslonio na poznate i provjerene prepjeve iskusnih pjesnika-prevodilaca.

Kroz lične vizure Jesenjinovih sestara, prijatelja iz djetinjstva, žena koje su ga voljele i koje je on volio, muza koje su inspirisale njegove pjesme, pjesnika sa kojima se družio u Moskvi, ruskih emigranata koje je posjećivao u Parizu, Berlinu i Njujorku, gradi se ubjedljiv portret autentičnog, često kontradiktornog i pored svega - omiljenog ruskog pjesnika. Kaleidoskopski se ređaju slike porodičnog života u Rjazanju i pejzaži ruske stepe, Jesenjina kao nestašnog i hrabrog školarca, brižnog brata, ljubavnika-mučitelja, psihotičnog alkoholičara, dendija i, nadasve - genija… Često se istog događaja sjeća više savremenika, i svako od njih ga vidi drugačije. Čitalac ima privilegiju da rezimira sve ove poglede i razumije Jesenjina u kontekstu epohe. Da vidi kako se Jesenjin, veselio, dosađivao, pio, ljubio i tukao...

Isidora i “zlatnoglavi” mladić

Iz fragmenata koji se upadljivo ponavljaju u mnogim sjećanjima, spontano se provlači biografsko-sižejna linija vezana za Isidoru Dankan. Neobičan spoj “zlatoglavog” mladića, kako je Dankan prvi put oslovila Jesenjina, i slavne balerine u zrelim godina, obavijen je dubokom tragikom njihovih ličnih demona i nespojivih karaktera.

Uočljiva je jedna rodna malicioznost: većina savremenika, bilo iz pozicija žene suparnice, bilo iz mačističko-patrijarhalnog ugla, ne propušta da primijeti ocvalost Dankanove i da cijeli jedan izvranredni talenat svede na nekoliko zlobnih primjedbi o sumnjivoj ljepoti zrelih godina. I jedno i drugo kao da je pratio užasni fatum: Jesenjina je uništio alkohol, a život žene koja je voljela onoga koji je najljepše slavio prirodu - automobil.

Njeno dvoje djece je poginulo u automobilskoj nesreći, a ona je nastradala u Nici, kada se njen šal (iz sjećanja je očigledno da je to bio njen omiljeni modni detalj) zapleo u točkove automobila, i tako je zadavio. Iako ima mnogo teorija ispredenih oko Jesenjinove smrti, zvanična verzija je da je pjesnik izvršio samoubistvo, ostavivši iza sebe krvlju napisane stihove “Doviđenja, prijatelju, doviđenja...”. Godinu dana kasnije na njegovom grobu će se ubiti jedna od njegovih bivših žena, Galina Benislavska.

Srce tame - “Crni čovjek”

Samo srce tame i užasa u literarnim realijama Jesenjin je dodirnuo u poemi “Crni čovjek”, toliko različitoj od većine onoga što je napisao. Ova strašna lirska ispovijest koju je pisao dvije godine, korespondira sa Puškinovom malom tragedijom “Mocart i Salijeri” i reinterpretira temu dvojnika, čestu kod ruskih pisaca. Opustošena duša lirskog subjekta ogleda se u pustoši prirode, dok u noćnoj osami vodi dijalog sa dvojnikom iz ogledala.

Jesenjinov sin Konstantin smatra da je najbolje iz Jesenjinove lirike apsolutno neponovljivo i neprevaziđeno u svojoj ljepoti, zbog jedinstvenog spoja svega onoga od čega je Jesenjin nastao: vremena, karaktera, biografije, talenta. Nadežda Voljpin, žena sa kojom je Jesenjin imao sina, čuvenog matematičara i disidenta Aleksandra Jesenjina Voljpina, skreće pažnju na jednu, često nepravedno zapostavljenu komponentu u strukturi njegove ličnosti - sjajan um, i smatra da stihija poezije nije kod Jesenjina oduzela ono, što se obično zove pameću. “On ne bi bio pjesnik kada njegovi stihovi ne bi bili ozareni treperavom mišlju”, zaključuje Voljpinova.

Jedno od najtačnijih određenja Jesenjina dao je Maksim Gorki: “Sergej Jesenjin nije samo čovjek, koliko organ, koji je priroda isključivo stvorila za poeziju, za slikanje neiscrpne 'tuge polja', ljubavi prema svemu živome na svijetu i milosrđa, koje je više od svega zaslužio čovjek”.

Zinaida Hipijus, čije oštro pero nije štedjelo nikoga, pa ni Jesenjina, ostavila je, možda najtačnije lirsko objašnjenje tragike pjesnikovog života: “Duša, netaknuta kulturom, kao što je jesenjinska, to je mlada stepska kobilica. Ako hoćete da je sačuvate, kobilici u pravo vrijeme treba staviti uzdu”. Kako dalje primjećuje Hipijusova, nezauzdana kobilica je jurnula naprijed i uništila sve pred sobom, čak i sebe samu.

“Pegazova štala” i “gostovanje” u policiji

Iz sjećanja je očigledno da je značajno mjesto u topografiji Jesenjinovog života imao kultni moskovski kafe dvadesetih godina prošlog vijeka “Pegazova štala” koji se nalazio u Tverskoj ulici i bio sastajalište imažinista (literarne grupe koja je proklamovala primat slike nad idejom). Dosta fragmenata se tiče zajedničkih putovanja Jesenjina i Dankanove i mučnog utiska koji su ona ostavljala na njega. Evropa mu se činila previše izglađena, izlizana, i začešljana, suviše kontrolisana da bi poezija u njoj bila moguća. Jesenjinovo biće je čitavo bilo prožeto Rusijom, pa mu je ruska emigracija bila “trostruko” tuđa. Poslije povratka iz Amerike, izmučen komplikovanim odnosom sa Dankanovom i optužbama za antisemitizam i porodično nasilje, Jesenjin je bio češći gost u policijskoj hronici, nego u poeziji.

Važno mjesto u sjećanjima zauzima odnos pjesnika prema poeziji. Poezija je bila Jesenjinov poziv i usud. Istovremeno sa stalnom potrebom da piše, mučila ga je i sumnja u svrsishodnost i neophodnost njegovih stihova, i umjetnosti uopšte. Poseban značaj pridavao je svom teorijskom radu “Marijini izvori”. Njegova mitopoetika je utemeljena na pagansko-hrišćanskoj vizuri svijeta i prirode, i pravdajući njen značaj Jesenjin se poziva na čuveni ruski spjev “Slovo o Igorevom pohodu”, navodeći da je ono čitavo u prirodi. Uzdao se u intuiciju i slobodan izbor riječi, smatrajući da je pjesnik samo organizator u jezičkom mehanizmu. Bio je uvjeren da je za pjesnika glavno - biti ličnost i da u umjetnosti nema čovjeka bez originalnog lica.

Ako bismo Jesenjinovu ličnost i poeziju na osnovu utisaka iz ove knjige morali da rezimiramo u nekoliko riječi, bile bi to ljubav, strast i smrt, ili, da se poslužimo citatom jednog od savremenika, neopisivo, plavo i nježno.

Jesenjin je uvijek bio pjesnik za čitaoce, a ne za kritičare i pjesnike, pa treba iznova čitati Jesenjina i o Jesenjinu.

( Tatjana Jovović )