Romani Mo Jena: Hronike kineske istorije

Priče o crvenom sirku“ i „Umoran od života i smrti“, romani kineskog nobelovca Mo Jena na originalan način odslikavaju kinesko društvo i ulogu čovjeka u vrtlogu istorije, ali i pojedinca u svijetu. Izdavač je Laguna.

Roman „Priče o crvenom sirku“ (prevela Mirjana Pavlović) izazvao je ogromnu pažnju i kineske kritike i čitalaca, a zahvaljujući istoimenom filmu reditelja Džang Jimoua, (nagrada „Zlatni medvjed“ u Berlinu 1988) proslavio je Mo Jena širom svijeta. Okosnicu romana čini borba seljaka protiv Japanaca u drugom kinesko-japanskom ratu (1937-1945) u piščevom fiktivnom zavičaju Gaomi. Naratorov djeda, nosač Ju, zaljubljuje se u lijepu djevojku koju u svadbenoj nosiljci nosi kući njenog budućeg muža, gubavog sina imućnog pecirakije. Uskoro odlučuje da ubije i mladinog muža i njenog svekra, pa počinje da živi s njom nastavljajući da proizvodi rakiju od sirka. Rat sve više bjesni, a Ju sve više napreduje u vojsci i miliciji...

Napuštanjem tradicionalnog linearnog istorijskog narativa (roman se sastoji od pet novela mozaički uklopljenih u jedinstvenu cjelinu) i preplitanjem mitova i legendi sa surovim pričama iz savremenog doba, narator se kreće naprijed i nazad u vremenu i prostoru, popunjava praznine u priči i iznosi pretpostavke o osjećanjima svojih predaka iz različitih uglova.

U jednom intervjuu iz 2003. godine, Mo Jen objašnjava razloge velikog uspjeha ovog svog romana: „U njemu je opisan zajednički duh kineskog naroda tog doba poslije dugog perioda u kom je lična sloboda suzbijana. Roman predstavlja oslobađanje pojedinca koji se usuđuje da govori, da misli i da djela.“

Roman „Umoran od života i smrti“ (prevod Zoran Skrobanović) inspirisan budističkim shvatanjem da ’umor od života i smrti (tj. od stalnog reinkarniranja) nastaje zbog pretjeranih želja’, Mo Jen je napisao za svega četrdeset tri dana, i to četkicom na tradicionalnom kineskom papiru. Priču pripovijeda nekadašnji zemljoposjednik koji je strijeljan za vrijeme zemljišne reforme 1950. godine. Ne želeći da prizna da je izvršio bilo kakav zločin osim da je bio bogat, on se redom reinkarnira u magarca, vola, svinju, psa i majmuna koji su svjedoci društvenih promjena nastalih u njegovom zavičaju tokom narednih pedeset godina. Konačno, u noći dočeka novog milenijuma on će se ponovo roditi kao hemofilično dijete koje će u petoj godini svog života ispričati ukućanima dugu zemljoposjednikovu priču koju smo prethodno pročitali. U pogledu narativne tehnike, Mo Jen se u velikoj mjeri oslanjao na formu klasičnog kineskog romana podijeljenog na poglavlja-epizode, kao i na narodne priče. S druge strane, ova maštovita, crnohumorna hronika kineske istorije druge polovine XX vijeka obiluje i postmodernističkim sredstvima, kao što je metafikcijsko poigravanje koje ima za cilj da pokaže da je istina mnogostruka i složena.

Ovaj roman neprekidno drži čitaočevu pažnju: pisac majstorski prepliće paralelne tokove radnje i reminiscencije i na veoma komičan način predstavlja se kao sredovječni pripovjedač i karijerista čijim se verzijama važnih događaja ne može vjerovati. Istovremeno crna komedija i rableovska satira, koja u ovom romanu povremeno podsjeća i na Sternovog „Tristrama Šendija“, roman „Umoran od života i smrti“ neprekidno drži pažnju i iznenađuje čitaoca neobuzdanim humorom i višeznačnim porukama.

Kritika ističe da stil i način na koji Mo Jen dočarava svijet u svom impresivnom opusu može se s punim pravom nazvati ’halucinantni realizam’: likovi u njegovim romanima upuštaju se u obračun sa ratovima, glađu, željama i prirodom; stvarnost koju opisuje prepuna je brutalne agresije, seksualnih opsesija i opšteg prožimanja fizičkog i simboličkog nasilja u životu kineskog seljaka.

Pravo ime Mo Jena je Guan Mo, a književni pseudonim na kineskom znači „onaj koji ne govori“. Rođen je 1955. u seljačkoj porodici. Roditelji su ga, iz predostrožnosti, naučili da ne govori kada je van kuće. Zbog toga je izabrao ovakav pseudonim, Mo Jen, „onaj koji ne govori“.

Tokom Kulturne revolucije, 1966. godine, dobio je etiketu „nepoželjnog elementa“ i zbog toga je izbačen iz škole. Njegova porodica je u to doba živjela vrlo teško i siromašno. Radio je u fabrici, a 1976. je ušao u Narodnu oslobodilačku vojsku, a onda se učlanio i u Komunističku partiju. Mo Jen je diplomirao na Vojnoj akademiji umjetnosti i književnosti 1986, a zatim i na Pekinškom univerzitetu. Njegovo seljačko porijeklo i obrazovanje u vojnim okvirima, prilično odudaraju od obrazovanja koje su stekli drugi pisci nadojeni klasičnom književnošću.

Godine 1981. je objavio svoju prvu novelu, „Kiša pada na proljećno veče“ i uzeo pseudonim. Kritika je odmah toplo dočekala njegov prvijenac, ali se proslavio romanom „Priče o crvenom sirku“. Mo Jen je dao ostavku u vojnoj službi 1999. gdje je do tada radio u odjeljenju za kulturu. Dobio je Nobelovu nagradu za književnost 2012. godine sa obrazloženjem da sa „fantastikom spaja fikciju, istoriju i savremeni trenutak“.

( Vujica Ognjenović )