Višeslojni diktator koji nije imao sreću da ga opjeva Šekspir

(Avgust: prvi rimski imperator Augustus: First Emperor of Rome; Adrian Goldsworthy; Yale University Press; Haven and New York, 2014; 598 str.) Od popularnih britanskih istoričara o Rimskom carstvu najčešće pominjanih u ART-u, Ejdrijan Goldsvorti, koji osim vojne istorije piše i istorijsku prozu, i Entoni Everit, naizgled se utrkuju u tome ko će prije da se dohvati uspješnije teme. Između ostalog, Everit je stavio tačku na Cicerona (2001), a Goldsvorti na Cezara (2006), Avgustovog ujaka, u odista izvrsnoj biografiji; Goldvorti je zatim pisao o Antoniju i Kleopatri (2010), jednim od trijumvira s kojim je vladao Rimom, a Everit o Hadrijanu (2010), posljednjem od ldasičnih rimskih vladara. Što se toga tiče, Everit je već objavio kvalitetnu knjigu o Avgustu (2006) i njegov naslov Goldsvorti toplo preporučuje premda u uvodu piše da, kao i sa Julijem Cezarom, zapravo nikada u potpunosti nije bio zadovoljan nijednom studijom o višeslojnom Avgustu. U posljednje vrijeme oba istoričara su se dočepali cjelokupnog Carstva Goldsvorti vječitim špekulacijama povodom propasti (Kako je pao Rim, 2010), a Everit njegovim počecima (Uspon Rima, 2013). Neko sigurno razmišlja o tome zbog čega je mjesec jul dobio ime po Juliju Cezaru, a avgust po Cezaru Avgustu. Ako se prisjetite nekih dobro poznatih imena iz antike, Ejdrijan Goldsvorti je saglasan da Avgust garantovano neće biti među njima. Jedan od razloga je i taj što Šekspir nikada nije napisao dramu o njemu, vjerovatno zato što u Avgustovom životu očigledno nije bilo toliko personalne tragedije koliko fali nekom piscu da u njemu uvidi potencijalnu priču. Istina je, dabome, bezrezervno drugačija. U svakom slučaju, Avgust je naposljetku umro u postelji kao starac. Čak i Robert Grejvs u “Ja, Klaudije” od Avgusta manje-više ali s većim uvažavanjem pravi papučara kojim rukovodi žena.

Međutim, to je čovjek koji je 20 godina, sa svjetonazorom anksioznog kockara, hrlio ka tronu da bi onda, tokom 44 godine vladavine, republiku staru pola vijeka zamijenio zamaskiranom monarhijom, bolje rečeno stabilnim i prosperitetnim carstvom kakvo danas poznajemo i čiji se legat bezmalo nastavio do pada Konstantinopolja u XV vijeku. Iako se u ovom slučaju generalno slijedi Tacitov sentiment da se radi o vladaru koji je karijeru sagradio na leševima protivnika, Avgust nit slavan taktičar, nit dobar pisac poput ujaka ipak je rođen da bude među najznamenitijim ličnostima antike. I Goldsvordi se postarao za to, bez obzira što od njega nije mogao načiniti značajno uzorniju ličnost. Marko Antonije koji je služio sa Julijem Cezarom u završnim godinama Galskih ratova i podržavao ga tokom građanskog rata, proglašen je konzulom 44 g.p.n.e, tako da je bio na vlasti kad je diktator ubijen. Istorija gaje zapamtila kao neposrednog i vrlo jednostavnog vojnika i lojalnog Cezarovog zamjenika, što, makar kad su istoričari u pitanju, tu ustaljenu karikaturu najvećma čini neprobojnom prilikom pokušaja da se dopre do pravog čovjeka. Aristokrata do srži, jedino što je Antonije sa zadivljujućom vještinom uspijevao da postiže jeste da eksponencijalno gomila dugove, pošto sa svojim raspojasanim životom i nepoštovanjem ustaljenih rimskih konvencija nikada nije htio da raskine (prema jednom navodu, eksperimentisao je i sa kočijom koju su vukli lavovi). Ni u trenucima kad gaje Cezar koristio u političke svrhe, rezultati nisu bili ništa bolji. Tada 18-godišnji Avgust, rođen Kaj Oktavije Turin, a sada Kaj Julije Cezar, htio je od senata da dobije formalno priznavanje svog usvojenja od strane Julija Cezara, čija je inače želja bila da mladić naslijedi obožavanog diktatora. Odnosi Marka Antonija i Avgusta prirodno su nastavili da budu loši, dok je konzul polako postajao sve moćniji. U poređenju sa konzulom, Cezar nije imao upravu niti autoritet; i pored toga što nije imao političke moći njegove pristaše su ga finansirale. Zapravo, jedino što gaje držalo u životu bilo je Cezarevo ime i novac. I upravo je kroz političko manevrisanje, podmićivanje legija i posredstvom puke sreće, posinak Julija Cezara nekoliko godina vladao Rimom kao dio tzv. drugog trijumvirata (sa Markom Antonijem i Lepidom), što je kulminiralo porazom koji je njegov najveći vojskovođa, Markus Agripa, nanio mornarici Marka Antonija, kod Akcijuma, 31. g. p.n.e, time označivši kraj rimske republike. Ovom studijom Goldsvorti u neku ruku pokušava da nadglasa i veoma uticajnu premda svojeglavu knjigu ser Ronalda Sajma, “Rimska revolucija”, publikovanu odmah poslije Drugog sv. rata. Namjerno provokativna u namjeri da ne pretpostavi da je uspon Avgusta bio istorijski "dobra stvar", Sajm se inovativno služio i novom granom prozopografije izučavanjem porodičnih i veza među aristokratijom. Iza Sajmove knjige nepobitno je stajao duh modernih diktatora, iznad svega Musolinija, koji je tokom svoje vladavine svjesno podražavao imperatora Avgusta. Sada biste “Rimsku revoluciju” lako mogli da povežete s vašim omiljenim diktatorom iz novijeg perioda. Goldsvorti je svjestan da je danas svijet sumnjičav po pitanju diktatora bez obzira na njihovu politiku. Čak je i Njegoš kod nas, makar među onim hedonističnijim libertarijancima koji očigledno ne kapiraju koncept istorije, zahvaljujući “Gorskom vijencu”, najedanput postao ratni huškač. Tako da ima smisla reći da je recentna istorija nadasve manje voljna da oprašta krvoliptalu prirodu Avgustovog uspona koji donekle treba da bude i opravdan zbog grandioznog mira koji je vremenom omogućio.

"Avgust je pobio mnogo ljudi", piše Goldsvorti, "međutim svom svijetu nije nanio mizeriju jednog Staljina i Hitlera", pa je prirodno, nastavlja autor, da se njegova vladavina sagleda u kontekstu vremena u kom je živi, zbog čega onda nema smisla ispoljavati ishitrene paralele sa današnjim. Uostalom, trenutna očevidna institucionalna inercija u srcu većine zapadnih demokratija neobično podsjeća na posljednje dekade rimske republike, kad su članovi senata bili previše zauzeti međusobnim razmiricama da bi uvidjeli ozbiljne probleme kojih su inače bili i te kako svjesni. Ipak, Goldsvorti priznaje da u njegovoj teoriji o dobrom diktatoru "ne biti loš kao Hitler nekako ne odzvanja kao glasovito odobrenje", dok reći da neko nije ništa gori od njegovih protivnika mora da zvuči malkice bolje. Na taj način, uskogrudost nekog vladara svakako ne bi smjela da zamrači nedostatke njegovih rivala. I tu Sajm ide do ekstrema, upoređujući Avgusta sa nasilnicima što po svaku cijenu žele da izgrade nova utopijska društva. A Avgust bi prvi Hitlerova i Staljinova fantazmagorijska strijemljenja nazvao infantilnim. Ono što je on naposljetku postigao došlo je u suštini sasvim neočekivano, i u toj priči leži čovjekova veličina. Recimo, Julije Cezar je bio drugačiji, u smislu da je pomilovao Bruta, Kasi;a i ljude koji su mu poslije došli glave propust koji trijumviri Avgust, Marko Antonije i Lepid nipošto nisu htjeli da ponove. Naprotiv, znajući šta ih očekuje, oni su otvoreno objavljivali spiskove smrti vlastitih rivala. Ove godine se ujedno navršava i 2000 godina od Imperatorove smrti (63. g. p.n.e.-14 g.n.e.), te stoga u reizdanju NYRB Classics-a, možemo naći divan i malo poznat roman Džona Vilijamsa, “Avgust”, napisan 1972.

( Ratko RADUNOVIĆ )