Manifestacija krize je nedostatak mišljenja, a višak upravljanja

Džon Ralston Sol (1947, Kanada), teoretičar, esejista, romanopisac. Njegova studija koja govori o diktaturi razuma na Zapadu prevedena je na brojne svjetske jezike. Knjiga “Nesvesna civilizacija” objavljena je 1995. godine. Suštinu knjige pogađa i naslov njemačkog prevoda, koji glasi - Tržište jede svoju djecu: Protiv ekonomizacije društva.

U ovoj knjizi Džon Ralston Sol, kojeg je američki Tajm proglasio prorokom jer je predvidio svjetsku krizu koja je počela 2008, govorio je o korporativizmu koji je nastao usljed pretjeranog klanjanja slobodnom tržištu. Suprotno široko rasprostranjenoj pretpostavci po kojoj nesputani kapitalizam stimuliše demokratiju, ovaj autor smatra da nama danas upravlja odabrana grupa menadžera i birokrata koji podrivaju demokratiju isključujući običnog građanina iz procesa donošenja odluka. On smatra da je tragedija što su danas u korporativistički sistem uvučeni i današnji univerziteti, pokušavajući da od obrazovanja prave biznis umjesto da mladima prenose dublje filozofske vrijednosti.

Polazeći od samospoznaje kao „života vrednog življenja“, Dž. R. Sol dolazi do zaključka da pojedinac nije viđen kao usamljini pokretni centar sebičnosti. Ideja individualizma, koja danas dominantno vlada, predstavlja usku i površnu deformaciju izvorne zapadnjačke ideje. To je svojevrsno pljačkanje izraza, a pošto je individualizam jedan od najvažnijih izraza, to je pljačkanje zapadne civilizacije.

Kao poništavanje individualizma Sol označava dominantunu ideologiju savremenog svijeta - kao korporativizam. On je uzdrmao legitimitet pojedinca kao građanina u demokratskom društvu. Javlja se sve veća neravnoteža koja vodi u obožavanju ličnog interesa i poricanju opšteg dobra. U korporativizmu legitimitet se nalazi kod grupe, a ne kod građanina. Legitimitet se, u okviru zapadnog društva, pomjerio od pojedinca ka grupi. Društvo se vidi kao zbir grupa. Primarna lojalnost je odanost grupi a ne društvu.

Sol se suprostavlja tezi da je ekonomija srce i duša naše dvijeipohiljade godina duge civilizacije i sa ironijom piše: “Mi dakle, moramo da rušimo i dižemo strukture našeg društva onako kako tržište zahteva. Ako mi to ne uradimo, u svakom slučaju, tržište hoće“. Nasuprot tome, svaka važna crta individualizma i demokratije prethodila je ključnim događajima u ekonomiji našeg milenijuma. Štaviše, one su omogućile većinu zbivanja u ekonomiji, a ne obrnuto. Dovodeći u pitanje ekonomiju kao nauku zaključuje: “Da su ekonomisti bili doktori, u današnje vreme bi bili optuženi zbog nesavesnog lečenja.“ Istina se više ne nalazi u svijetu, već u mjerenjima i statistikama koja vrše stručnjaci.

Osnovna manifestacija savremene krize je nedostatak mišljenja, a višak upravljanja. Menadžerska elita upravlja, ali kriza zahtijeva misao. Ovakvom stanju doprinosi obrazovni sistem koji je dizajniran tako da većinu ljudi učimo da upravljaju ili slušaju, a ne da misle. Misao ne samo da se ne nagrađuje, ona se kažnjava kao neprofesionalna. Jedan od najznačajnijih elemenata koji je odgovoran za naše kliničko stanje nesvjesnosti Sol definiše na sledeći način: “Šta može biti surovije od ljudskog bića, koje je ograničeno na usko područje znanja i prakse a poseduje detinju naivnost u većini drugih oblasti?“ Znanje se danas efikasnije koristi da opravda zlo koje je učinjeno nego da ga spriječi.

Prava moć danas je u neokorporativizmu, koji je ustvari stari korporativizam. Da ova istina ne bi izašla na vidjelo danas svi poriču stvartnost. Sve vrvi od ideoloških vjernika. “Marksizam, fašizam i tržište jako liče jedni na druge. Svi su oni korporativistički, menadžerski i obogotvoruju tehnologiju kao svoje naročito zlatno tele“. A u zajednici ideoloških vjernika ništa nije smješnije od pojedinca koji sumnja i koji se ne prilagođava. Većina dolazi do onog praga koji se može nazvati samoprezir, iz nemoći. Time njegujemo gnušanje kod samih elita, podstičemo ih da o nama, građanima misle sa prezirom.

Manjina posjeduje istinu. “Cilj ideologije je da manipuliše, prevari ili da prisili većinu da je prihvati. Ljudi kojima nameravate da manipulišete, da ih prevarite ili prisilite, jesu ljudi koje prezirete. Ako oni, ta većina, dozvoljava sebi da bude zavedena, pa onda, ona prezire samu sebe“. Samoprezir je ključ za našu slabost prema ideologiji. Individualizam koji želi da se izrazi ne samo da se ne podstiče, nego se kažnjava. Ako nema autentičnog individualca, nema ni sumnje, a sumnja je u središtu građanskog društva, to jest u središtu demokratije. “Aktivni, otvoren građanin verovatno neće ostvariti uspešnu profesionalnu karijeru.“ Nasuprot tome sve je, od školstva pa do javnih službi, restruktuirano na samouništavajućoj osnovi koristoljublja.

Korporativističke teoretičare povezuje religiozna odanost tržištu, to jest, njihova nesposobnost da čovjeka vide kao nešto drugo, a ne samo kao biće koje je vođeno interesom. Takvo viđenje onemogućilo im je da zamisle jedan aktivno organizovan ulog nesebičnosti koji se naziva opšte dobro.

Korporativizam je, osim što je nedemokratski i besciljan. Njegova besciljnost dolazi od mnoštva eksperata malog formata. Njihovo znanje je svedeno na neznanje. Što je više znanje ograničeno na jedan ugao, utoliko je ekspert veća neznalica. Ali to nije njihova greška. To korporativizam zahtijeva od njih. U jednom intervjuu Dž. R. Sol kaže: “Trenutno se survavamo nizbrdo zato što menadžeri ne vide dobro ovu krizu niti na nju dobro reaguju. Stvaraju lažnu stabilnost i probleme prebacuju na građane. Kad kažem menadžer mislim i na političare i na ljude na pozicijama moći uopšte uzev. Name trebaju lideri u pravom smislu te reči, a njih nema. Menadžeri nisu lideri”.

Na kraju lako je doći do zaključka da zapadna društva više nijesu demokratska, već korporativistička, u kojima se odluke donose u dogovoru specijalističkih i interesnih grupa, bez svijesti i potrebe za opštim dobrom. U takvim društvima je najveća žrtva demokratija i sloboda pojedinca. Musolini je govorio da je „sloboda bila dobra za pećinske ljude, ali da civilizacija podrazumeva progresivno opadanje ličnih sloboda.“

( Ranko Vuković )