Quo vadis, Crna Goro?

Savremena stabilna država ili neofeudalno-mafiokratski provizorijum

Zaista nisam htio - ne barem u ovom trenutku - pisati članak koji se tematski naslanja na aktuelni sukob biznismena g. Duška Kneževića i predsjednika Crne Gore g. Mila Đukanovića. I to iz tri razloga. Prvi je vezan za jednu moju karakternu crtu: sukob crnogorskog biznismena sa (trenutnim) boravkom u Londonu i predsjednika Crne Gore je atraktivna (što bi kazali Bokelji gulozna) tema. To za posljedicu ima da mnogi na ovaj ili onaj način pišu o njoj, a ja ne volim i nikad nisam volio biti tamo gdje su mnogi; uvijek sam plivao (i plivam) kontra matice. Drugo: imao sam namjeru sačekati rasplet i ishod meča (da li za titulu?) dvojice “momakâ iz devedesetih” pa tek onda izvući neke zaključke opštijeg tipa. Treće: aktuelni sukob Kneževića i Đukanovića želio sam postaviti u jedan širi političko-civilizacijski kontekst i osvijetliti ga iz tog ugla. U ovom članku silom prilikâ odustao sam od tog pristupa. No, u dogledno vrijeme i u nekom od narednih članakâ ovaj događaj - dakle konflikt u koji su ušli crnogorski biznismen sa (trenutnim) boravkom u Londonu i predsjednik Crne Gore - biće sagledan i u okviru te perspektive. Jer - prije svega s obzirom na strategiju koju (zasad) primjenjuje uglavnom jedna od dvaju “zaraćenih” stranâ - sukob g. Kneževića i g. Đukanovića, zajedno sa još nekim motivima vezanim za (zapadnobalkansku) političku scenu i praksu, samo je dio jednog - veoma bolesnog i potencijalno veoma opasnog - involutivnog političko-socijalnog procesa. No, o tom potom.

Zašto sam se, ipak, odlučio da napišem ovaj članak u ovom trenutku? Zato što se većina članakâ napisanih na temu aktuelnog sukoba g. Kneževića i g. Đukanovića (barem onih koje sam ja pročitao) - i pored sporadičnih dobrih, opštijih i korisnih uvidâ - uglavnom svodi na primjećivanje akcidencijâ i na komentarisanje istih. Pisalo se u tim člancima o istorijatu lika i djel(ovanj)a g. Duška Kneževića, davala se karakterizacija - ponekad i u literarnoj vizuri - g. Miga Stijepovića, pisalo se o izvještavanju pojedinih crnogorskih medijâ povodom afere “Koverta”, nagađalo je li Duško lukaviji od Svetozara, davale su se neke vlastite, subjektivne ocjene akterâ u sukobu, postavljalo se pitanje kako će se sve ovo rasplesti itd. Takav pristup ovoj problematici nesumnjivo ima svoju draž i svoju (literarnu) vrijednost i vjerovatno je zanimljiv kako autorima tih članakâ tako i njihovim čitaocima. Nijedan od autorâ članakâ na ovu tematiku (ili barem ja to nisam notirao) ni u jednom trenutku nije, međutim, svoj diskurs pokušao usmjeriti na suštinu koja je u podlozi pomenutih i brojnih drugih akcidencijâ. A to je, kad se piše o sukobu g. Kneževića i g. Đukanovića, nužno uraditi. Jer, bez apostrofiranja nekih dubljih istinâ koje je sukob crnogorskog biznismena sa (trenutnim) boravkom u Londonu i g. Đukanovića otkrio o aktuelnom crnogorskom društvu, nijedan članak na tu temu nema spoznajnu dubinu: da ne idem toliko daleko i kažem da nema ni smisla.

U čemu se ispoljava ta suština koju je svima nama otkrio sukob gospode Kneževića i Đukanovića? Najopštije rečeno, ispoljava se u dubokoj tragici savremene Crne Gore i njenog društva. A ta tragika savremene Crne Gore i njenog društva zrcali se, opet, na dva magistralna plana.

Prvi od ta dva plana tiče se sljedećeg: sukob g. Duška Kneževića i g. Mila Đukanovića pokazao je, još jednom, da je Crna Gora svjetlosnim godinama daleko od moderne države zapadnoevropskog tipa: to će reći države zasnovane na parlamentarnoj demokratiji, na principu vladavine prava i na stabilnim i nezavisnim institucijama. Sad bi neko s pravom mogao ironično primijetiti: stvarno si, Aboviću, mnogo pametan i upravo si nam otkrio veliku mudrost. Kao da to nismo znali i dosad; pa to je, moj dobri Aboviću, naša stvarnost zadnjih tridesetak godina. Tačno je, slažem se s ovim (potencijalnim) ironičnim komentatorima: znali smo to i dosad. Razlika od dosad je, međutim, u sljedećem: g. Knežević je - plasiranjem u javnost video i audio materijala kompromitujućeg po DPS i po jednu od najbitnijih državnih institucijâ - brutalno i nemilosrdno jasno doveo i izveo tu stvarnost pred oči i uši svakog stanovnika Crne Gore. Dosad smo, ipak, uglavnom samo slušali i nagađali o korupciji i mitu na najvišoj razini i o razmjerama tog fenomena. G. Knežević nam je, međutim, omogućio - konkretnom slikom i konkretnim tonom - da se čulima našim nasušnim uvjerimo u to da vampir korupcije i mita na najvišoj institucionalnoj razini zaista postoji. (Ne kaže se uzalud da jedna slika govori više od hiljadu riječi). I ne samo da vampir korupcije i mita na najvišoj institicionalnoj razini postoji nego i da siše krv punom parom. Na tragediju svih nas, mito i korupcija postali su organizujući princip aktuelnog crnogorskog društva, jedan od fundamentalnih principâ (bez)vrednosnog sistema na kojima to društvo počiva. Poslije scene koju smo vidjeli sa g. Stijepovićem i audio snimka u kome je glavni akter g. Velibor Milošević ne može - kad je u pitanju zemlja Crna Gora - više biti ni privida nekakve demokratije i demokratskog procesa, sa jedne strane, te digniteta i autoriteta institucijâ sistema i minimuma povjerenja u te institucije, sa druge. To gubljenje povjerenja u (kvazi)institucije sistema vrijedi čak i za najveće pristalice aktuelnog režima a kamoli za njegove protivnike i one - u političkom smislu - neutralne stanovnike Crne Gore. U pogledu digniteta i funkcionalnosti institucijâ sistema te povjerenja građanâ u njih aktuelna Crna Gora i aktuelno crnogorsko društvo nesumnjivo su došli do kraja svog puta. Da li taj kraj znači istovremeno i novi početak, ostaje da se vidi. To će zavisiti isključivo od snage, moći i volje zdravog tkiva u crnogorskom društvu da napravi raskid sa, manje-više, cjelokupnom dosadašnjom crnogorskom autokratskom tradicijom i da počne graditi društvo na sasvim drukčijim ideološkim temeljima.

Drugi plan crnogorske tragike izvire iz ovog koji smo upravo opisali. Dijelom sam ga već i dotakao i pomenuo: to je nepostojanje - kad je riječ o Crnoj Gori - države u smislu moderne zapadnoevropske državne tvorevine koja se temelji na demokratiji, parlamentarizmu te moći i dignitetu institucijâ sistema. Sukob gospode Kneževića i Đukanovića bjelodano je (još jednom) otkrio da je aktuelna Crna Gora ustrojena ne kao moderna država zapadnoevropskog tipa, nego kao jedna (neo)feudalna državica, u kojoj je (neo)feudalizam modifikovan specifičnostima crnogorskog društva, istorijskih procesâ od 1989. godine naovamo i tehnološkim progresom kao globalnim fenomenom. To će reći sljedeće: crnogorsko društvo i država Crna Gora ustrojeni su kao društvo i država sa vladarom-apsolutistom na njegovom čelu i sa mnoštvom velikašâ- njegovih vazalâ - u vidu kontroverznih biznismenâ, partijskih i inih poslušnikâ, visokih funkcionerâ određenih (kvazi)institucijâ itd. Kao u prototipnom feudalnom društvu, velikaši-vazali imaju određene obaveze prema vladaru, a zauzvrat dobijaju od njega manje ili veće povlastice ovog ili onog tipa, manju ili veću slobodu djelovanja itd. Nevolja sa feudalnim državama u tome je što je njihov temelj nestabilan: bazira se gotovo isključivo na moći vladara da vazale drži na okupu i suzbija njihove sebične interese. (Sjetimo se u tom smislu sudbine Srpskog Carstva poslije smrti cara Dušana). Problemi sa (neo)feudalnim državolikim tvorevinama dodatno se multiplikuju kada određeni vladar, sem lične moći i harizme, ne posjeduje nikakve druge državničke kvalitete - štoviše prilično je nesposoban i nezainteresovan po pitanjima poticanja ekonomskog razvoja zemlje kojom vlada i stvaranja uslovâ za bolji život svog naroda te, konačno, kad je taj vladar poprilično kompromitovan vezivanjem njegovog imena za raznorazne afere - ali zato posjeduje neograničenu želju za vlastitim bogaćenjem i gomilanjem materijalnih dobarâ. Priroda (neo)feudalnog sistema i vladar karakterološke provenijencije kakvu sam opisao u prethodnoj rečenici spoj su koji garantuje da će u jednom trenutku vladar nasrnuti na nekog od svojih vazalâ, sa željom da prisvoji njegovu imovinu ili dobar dio iste. Nevolje za vladara i za državu i društvo kojima je on na čelu počinju onda kada se ispostavi da taj vazal nije baš spreman da se pokori vladaru i da otrpi njegove hirove. Vazal - ako je sposoban - može ozbiljno uzvratiti vladaru i pokazati i otkriti sve tragične slabosti društva nastale kao rezultat vladareve dugogodišnje neprikosnovene autokratije i favorizovanja (neo)feudalnog modela vladavine. A to je, opet, proces koji može imati nesagledivo loše posljedice po državu kojoj je taj i takav vladar na čelu.

Poenta iz ovog članka je jasna. Mogao bih je sažeti u sljedeće pitanje: treba li nam (neo)feudalna korumpirana državolika tvorevina kakvu imamo sad - korumpirana državolika tvorevina koju može ozbiljno ugroziti i uzdrmati jedan jedini sukob vladara i jednog njegovog pobunjenog i neposlušnog velikaša - ili moderna demokratska država zapadnoevropskog tipa? Da se razumijemo: to nije samo pitanje izbora modela vladavine i/ili puko teoretsko nadgornjavanje; to je bukvalno pitanje opstanka, pitanje biti ili ne biti Crne Gore. Odgovor na to pitanje treba da daju stanovnici Crne Gore. Od kojih se mnogi, u međuvremenu, moraju potruditi da u svom umu i u svojoj svijesti pređu put od kmetova - što su suštinski sad - do pravih građanâ.

Autor je profesor na Fakultetu za crnogorski jezik i književnost na Cetinju i odbornik Tivatske akcije u SO Tivat

( Miomir Abović )