Andrićevi romani u jednom tomu: Literarni spomenici gradovima

Četiri romana Iva Andrića: „Travnička hronika“, „Na Drini ćuprija“, „Gospođica“ i „Prokleta avlija“ po prvi put pojavljuju se zajedno u jednoj knjizi. Luksuzno izdanje Andrićevih romana objavila je beogradska Laguna.

U mladu jugoslovensku književnost poslije Prvog svjetskog rata Ivo Andrić je ušao kao zapažena pjesnička pojava zbirkama “Ex Ponto” i “Nemiri”, koje je uglavnom napisao tokom godina tamnovanja u šibenskom i mariborskom zatvoru 1914 - 1915, potom u Zenici i Ovčarevu do 1917. i najzad tokom liječenja u zagrebačkoj Bolnici milosrdnih sestara do kraja rata i ujedinjenja južnoslovenskih naroda.

Pošto je u periodu između dva rata, uglavnom putujući i seljakajući se po Evropi kao diplomata Kraljevine Jugoslavije, objavljivao samo pripovijetke, tokom Drugog svjetskog rata, u tišini svoje iznajmljene samačke sobe u Prizrenskoj ulici u Beogradu, napisao je svoja tri od ukupno četiri romana, “Travničku hroniku” (završen aprila 1942), “Na Drini ćupriju” (završen decembra 1943) i, “Gospođicu” (decembra 1943 - oktobra 1944). Roman-novelu “Prokleta avlija” objavio je 1954. godine.

“Travnička hronika” obuhvata vrijeme od 1807. do 1814. godine i opisuje vrijeme boravka stranih konzula u Travniku. “Travnička hronika” je sedmogodišnji ljetopis koji počinje dolaskom francuskog konzula, a završava se odlaskom drugopostavljenog austrijskog konzula. Glavni lik je francuski konzul Žan Davil, Parižanin, pjesnik po osjećanju svijeta. Pukovnik fon Miterer je austrijski predstavnik u vezirskom gradu početkom 19. vijeka. Skromni bivši pogranični oficir potpuno je zbunjen Travnikom. U “Travničkoj hronici” sudarila su se četiri svijeta, različita po vjeri, kulturi, istoriji, običajima. Emisari zapadnih i istočnih svjetova našli su se na prostoru Bosne sa namjerom da nikada i ne pokušaju da se približe i razumiju. “Travnička hronika” napisana je u maniru evropskog realističkog romana, a od svih Andrićevih djela ovaj roman ima najviše likova.

Sa ceremonije dodjele "Nobela"

Najpoznatiji Andrićev roman “Na Drini ćurpija” hronološki prati četiri vijeka zbivanja oko velikog mosta preko rijeke Drine u Višegradu, koji je izgradio veliki vezir Mehmed paša Sokolović, porijeklom iz tih krajeva.

Godine 1516. Mehmed paša je, prema vladajućem običaju uzimanja danka u krvi, na silu odveden u tursku vojsku i poturčen da bi kasnije postao prvi do sultana. Kao moćnik, odlučio je da u rodnom kraju podigne zadužbinu, veliki kameni most na jedanaest lukova. Roman hronološki opisuje svakodnevni život višegradske kasabe od gradnje do 1914. godine kada su trupe austrougarske monarhije, u povlačenju, ozbiljno oštetile most. Između građenja i rušenja mosta nižu se sudbine višegradskih ljudi, svih vjera. Most u ovom romanu ukazuje na prolaznost života i trošnost ljudske sudbine.

Iako je objavljen iste godine (1945) kad i “Na Drini ćurpija” i “Travnička hronika” roman “Gospođica” nema karakteristike romana-hronike već u njemu središnju ulogu ima jedan lik.

Rajka Radaković život provodi u znaku jedne strasti - ljubavi prema novcu. Ali, Rajka nije građena kao tip tvrdice, nju su životne okolnosti poslije smrti oca i bankrota natjerale da bude tvrdica. Ona se mijenja, postaje kruta, gruba, neosjetljiva i prema sebi i prema drugima.

Kratki roman “Prokleta avlija”, čije pisanje je Andrić započeo između dva svjetska rata, a dovršio ga i objavio 1954. godine, smatra se piščevim remek-djelom. Do centralne, istorijske priče iz XI vijeka o tragičnoj sudbini Džem-sultana, Andrić nas dovodi posredno. O Džem-sultanu pripovijeda mladi polu-Turčin Ćamil, koji u njemu vidi svog sudbinskog srodnika i preteču. O Ćamilu pripovijeda prestravljeni Jevrejin Haim, a svi oni su samo uspomena fra Petra na dane provedene u stambolskom zatvoru, “prokletoj avliji”. A tu uspomenu, opet, evocira luk sjećanja bezimenog mladića, koji, gledajući u zimski dan na fra-Petrov grob, vraća u sebi cio tok priče.

Za svoj cjelokupni opus Andrić je 1961. godine dobio Nobelovu nagradu za književnost, “za epsku snagu”, kako stoji u obrazloženju o dodjeli nagrade, “kojom je oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje”.

Osim što su složene i duboke književne studije različitih događaja i junaka sa balkanske istorijske pozornice od srednjeg vijeka do Drugog svjetskog rata, ova remek-djela istovremeno su i trajni literarni spomenici gradovima Travniku, Višegradu, Beogradu i Istanbulu, koji su uglavnom bili žarišne tačke Andrićevog života i čitavog njegovog pripovjednog djela.

( Vujica Ognjenović )