Crna Gora i agresija na Bosnu (1992-1995)

Politička ideologija i djelovanje režima u Crnoj Gori (čija je metonimija bio trijumvirat Momir Bulatović-Milo Đukanović i Svetozar Marović), prema ratu u Bosni i Hercegovini (1992-1995) bili su, dominantno, kompatibilni sa doktrinom i praksom režima u Srbiji Slobodana Miloševića. Vladajuće garniture u Srbiji i Crnoj Gori, bili su saučesnici i saizvršioci ratne agresije na BiH (1992-1995), izvedene u cilju pokušaja stvaranja Velike Srbije. Vlast u CG bila je u podređenom položaju u odnosu na beogradski centar vlasti i moći, koji je imao i presudni uticaj u političkoj, vojnoj i drugoj aktivnosti na nivou tzv. „moderne federacije“- Srbije i Crne Gore. One su tvorile međunarodno nepriznatu i izolovanu „SRJ“, koja je stvorena na nelegalan i sa stanovišta legitimiteta vrlo sporan način. U toj državnoj tvorevini, CG je samo nominalno, deklarativno i normativno, ali ne i stvarno, bila „ravnopravna“.

U to doba, njena republička vlast uglavnom je, bez značajnijih otpora, vazalski, slijedila odluke i postupke svog jačeg partnera iz Beograda. U njima je, dakako, oligarhija u Crnoj Gori, sama učestvovala i ona ne može izbjeći istorijsku odgovornost za vlastiti, dobrovoljni ili iz straha, irelevanto je, sužanjski odnos prema „velikom bratu“, kojega je idejno i praktički, politički i operativno slijedila. Kao ni za posrnuće CG, toga vremena i docnije; ona svoje grešne ruke oprati ne može, čak ni da ih pere u sedam mora.

Tokom trajanja sankcija Savjeta bezbjednosti UN protiv „SRJ“/Srbije i Crne Gore/(1992-1995), preko teritorije Crne Gore i Srbije odvijao se proces krijumčarenja (švercovanja) nafte, i to je bio dugotrajan ilegalan posao. On je poduziman, ne samo za potrebe privrede dvaju Republika, članica SRJ, i egzistencijalnih potreba njenih građana, u doba trajanja međunarodnih sankcija. Taj nelegalan posao, imao je za cilj i posljedice i ostvarivanja profita vladajućih struktura u Crnoj Gori i Srbiji i, s njima povezanih, privilegovanih grupa i pojedinaca. One su na taj način, „lovom u mutnom“, naglo sticale veliko bogatsvo. Taj šverc nafte (a dakako i oružja, itd), odvijao se, značajnim dijelom, preko teritorije Crne Gore i činjen je, u velikoj mjeri, i za interese i potrebe ratnih operacija vojske „Republike Srpske“, kojom je komandovao zločinački režim sa Pala. Sve se to zbivalo u vrijeme agresije SRJ na BiH i Hrvatsku (1992-1995). Na taj način (nadasve i na druge načine) su vlasti u Srbiji i Crnoj Gori bile saučesnice u ratnoj agresiji na Bosnu i Hercegovine i njenom razaranju, činjenom godinama od strane snaga pod komandom Ratka Mladića i Radovana Karadžića. I na Hrvatsku, dakako. Na teritoriju CG ilegalno uvožena nafta i mnogobrojne cisterne, u kojima je tankovana i smještena, prolazile su, preko Crne Gore i slate su u vidu pomoći vojsci bosanskih Srba u ratnim akcijama (1992-1995) i agresorskom ubijanju Bosne i njenih građana.

S tim, neposredno u vezi, lord Dejvid Oven je, na suđenju Slobodanu Miloševiću u Hagu, 3. novembra 2003., u svojstvu svjedoka Tužilaštva rekao: „Mi nismo bili naivni. Mi smo znali da se nafta dostavlja. U jednom trenutku se dostavljala nafta dok su sankcije bile na snazi. Nafta se dostavljala preko Bara u Crnoj Gori. Sankcije su se stalno kršile“. Oven tvrdi da su cisterne nafte ilegalno stizale u Crnu Goru, a iz CG u Srbiju i te „cisterne nisu se zaustavljale u Srbiji; one su nastavljale dalje za Bosnu“ (Suđenje Slobodanu Miloševiću, Transkripti, Svjedok lord David Owen, Ponedjeljak, 3. novembar 3003, Hag, Otvorena sjednica, FHP, Beograd, str. 418).

Lord Oven tvrdi da je uvjeren da „vojska bosanskih Srba ne bi mogla da preživi od momenta kada je BiH priznata kao nezavisna država od Savjeta bezbjednosti, da nije vojska, mislim na vojsku bosanskih Srba, imala podršku bivše Jugoslavije“, odnosno, SRJ (Ibidem, str. 420). Potom Oven svjedoči: „I kada bi se ta podrška presjekla, da se ona presjekla, da su predsjednik Milošević i predsjednik Ćosić i predsjednik Bulatović otišli na Pale i rekli da ako se ne slože sa tim, neće biti snabdijevanja preko Drine ili bilo kojim drugim putem, bićete potpuno odsječeni, mislim da bi oni potpisali Vens-Ovenov plan“ (Ibidem). Oven, potom, tvrdi da se u vrijeme prijedloga Vens-Ovenovog mirovnog plana (januar-maj 1993), odvijalo „snabdijevanje vojske bosaskih Srba iz Srbije i Crne Gore“. Dalje, lord Oven svedoči i potvrđuje: „Benzin i nafta koju koristi vojska bosanskih Srba dolazi iz Srbije i Crne Gore. Preko njihovih granica vrši se ključno snabdijevanje“ (Ibidem, 442). U tom procesu su, po Ovenovom iskazu, aktivno participirale Srbija i Crna Gora, tj. njihove vlasti.

O tome kakva je bila, sumorna i surova, društvena zbilja, kao i situacija u pogledu stanja, prevashodno, kršenja ljudskih prava i sloboda u „SRJ“, odnosno, u njenim članicama Srbiji i Crnoj Gori, u vrijeme sankcija međunarodne zajednice, temeljno i pouzdano svjedoče i brojni izvještaji poljskog političara, državnika i pisca Tadeuša Mazovjeckog (1927-2013), specijalnog izvjestioca Komisije UN za ljudska prava za bivšu Jugoslaviju (UNCHR), koji je tu dužnost obavljao od avgusta 1992. do 27. jula 1995., kada je, iz moralnih razloga, podnio ostavku. Za to vrijeme, on je sačinio 18 izvještaja o stanju ljudskih prava u bivšoj SFRJ, koje je dostavio Komisiji za ljudska prava UN. Mazovjecki je bio humanista i istinski demokrata i borac za istinu o strahotama rata u BiH u vrijeme brutalne agresije na nju. U izvještaju od 28. avgusta 1992., T. Mazovijecki, pišući o situaciji u Srbiji i Crnoj Gori (paragrafi 31 i 32), pored ostalog, konstatuje da vlasti SR Jugoslavije, „koja se sastoji iz republika Srbije i Crne Gore, ne podržavaju otvoreno politiku etničkog čišćenja“. Potom dodaje da, međutim, „SRJ i Srbija očigledno imaju veliki utjecaj na „Srpsku Republiku Bosnu i Hercegovinu“, koja bi, bez njihove saradnje, bila potpuno isključena od ostatka svijeta. Do sada ne postoji nijedan dokaz da su SRJ i Srbija poduzele efektivne mjere da iskoriste svoj utjecaj kako bi se zaustavilo etničko čišćenje u Bosni“. Mazovijecki bilježi da „postoje dokazi da se etničko čišćenje uskoro može dogoditi u određenim dijelovima Srbije i Crne Gore, gdje postoje velike zajednice koje nisu srpskog porijekla“ (Mazowiecki, IZVJEŠTAJI 1992-1995, izdavači: Univerzitet u Tuzli i Istraživačko-dokumentacioni centar Sarajevo, Sarajevo-Tuzla, 2007, Tadeusz Mazowiecki, Izvještaj broj E/CN,4/1992/S-11/ 9 od 28. avgusta 1992, str. 26). U istom izvještaju, Mazovijecki precizira da je „na hiljade osoba pobjeglo s područja Sandžaka, na granici Srbije i Crne Gore, gdje je stanovništvo većinski muslimansko“ (Ibidem, str. 27). Izvještavajući Komisiju UN o drugim ozbiljnim povredama ljudskih prava, Mazovijetski navodi i to da su „skoro svi ratni zatvorenici uhapšeni na obje strane u sukobu između Hrvatske i Srbije i Crne Gore razmijenjeni“ (Ibidem).

Mazovijetski, u izvještaju od 27. oktobra 1992., (paragraf 23) konstatuje da se na prostoru SRJ (Srbije i Crne Gore) koji se graniči sa BiH „primjenjuju klasične metode etničkog čišćenja“, pa dodaje da „kuće koje pripadaju muslimanima su spaljene, a u gradovima Pljevlja, Prijepolje i Priboj terorističkim napadima su uništene džamije. Prisutnost raznih vojnih i paravojnih grupa u tom području, zbog same blizine sukoba u Bosni, povećava osjećaj nesigurnosti, koji utiče na muslimansko stanovništvo“. (Izvještaj broj E/CN 4/1992/S-1/ od 27. 10. 1992, Izvještaj o drugoj posjeti bivšoj Jugoslaviji, c. d. str. 45). Grad i opština Pljevlja pripadaju Crnoj Gori, a Priboj i Prijepolje su dio Srbije.

Tokom druge polovine 1993., humnitarna situacija u Srbiji i Crnoj Gori bila je užasna. U izvještaju od 17. novembra 1992, T. Mazovjecki, pored ostalog, decidirano tvrdi: „Do septembra 1993., inflacija je dosegla zvaničnu mjesečnu stopu od 1.860%, sa godišnjom stopom od 363 kvadrilijuma (363.000.000.000.000.000) prema procjeni londonskog Economista. U avgustu i septembru, jugoslovenski dinar je gubio na vrijednosti iz sata u sat. Dok je stopa inflacije utjecala na sve slojeve društva, najviše je pogodila starije, bolesne, djecu i one bez pristupa materijalnoj pomoći i vanjskoj financijskoj podršci“ (Mazowiecki, c.d., Izvještaj, broj E/CN 4/1994/47 od 17. XI 1993, str. 255).

U tome izvještaju se, između ostalog, on tvrdi, da je ured Svjetske zdravstvene organizacije u Beogradu opisao zdravstvenu situaciju u zemlji kao „katastrofanu“, pa se dodaje: „U Srbiji i Crnoj Gori je nestašica osnovnih medicinskih potrepština. Rasprostranjeno crno tržište i rastući, sve uspješniji privatni sektor ne pomažu ugroženim slojevima stanovništva. Opšta stopa mortaliteta je porasla za 10 do 20 posto u posljednje dvije godine. Samoubistva starijih osoba su porasla četiri puta. Broj oboljelih od tuberkuloze, kao indikatora loših higijenskih navika, pothranjenosti i prenapućenosti se povećao četiti puta... Javni zdravstveni sistem je bankrotirao. Pacijenti moraju sami donositi medicinski materijal, zavoje, kao i ljekove. Za mnoge, to je nemoguće“ (Ibidem, str. 255-256).

U izvještaju (od 21. februara 1994.), pod tačkom C, a koja se tiče Crne Gore, pod brojem 148, pored ostalog, Mazovijecki govori i o stanju u medijima u Crnoj Gori i tvrdi da ono što se zbiva predstavlja razlog za zabrinutost, te dodaje: „Pokušaji da se ograniči državna kontrola medija su propali a u Beogradu smješteni Tanjug i dalje dominira informacijskim sektorom u CG“. U narednoj tačci (149) on veli: „Stanje u medijima također utiče na problem održavanja crnogoskog historijskog i kulturnog identiteta, a razlog posebne zabrinutosti je nedostatak priznanja Crnogorske pravoslavne crkve dok Srpska pravoslavna crkva uživa zvanični status. U vezi sa tim, čini se da su mediji izanipulisani sa opštim ciljem da se umanji vrijednost CPC te naprimjer televizija pod državnom kontrolom nije prenosila skup 15.000 ljudi na proslavi CPC 6. janara 1994“ (Mazowiecki, Izvještaj br. E/CN.4/1994/110 od 21.februara 1994, str. 289). U tom izvještaju veli se i to da su „crnogorske vlasti prihvatile značajan broj izbjeglica iz BiH bez nametanja ograničenja specijalnim etničkim i religijskim grupama ili muškarcima koji se traže zbog služenja vojnog roka u vojsci bosanskih Srba“ (Ibidem). Mazovjecki, u zaključcima i preporukama u tom izvještaju, pored ostalog, navodi: „Specijalni izvjestitelj sa zabrinutošću primjećuje stalnu podršku SRJ (Srbija i Crna Gora) koja podrazumijeva direktno uplitanje JNA (tada Vojske Jugoslavije, nastala iz JNA - prim.N.A) snagama bosanskih Srba koji snose primarnu odgovornost za masovno „etničko čišćenje“ i druga teška kršenja ljudskih prava“(Ibidem, str.290). U zaključcima i preorukama govori se i to da je humanitarna situacija u SRJ (Srbija i Crna Gora) pogoršana, te da „dio populacije najugroženiji zbog razarajuće inflacije, te ukupnog pogoršanja ekonomske situacije su nezaposleni, bolesni, starije osobe, samohrani roditelji i djeca. Nedostaje lijekova, liječničke opreme i hrane“ (Ibidem).

Istorija je borba za pamćenje, odnosno, svjedočanstvo protiv zaborava.

( Novak Adžić )