Leo McCarey: Autor koji je zaista razmio ljude

Kao što kod Howarda Hawksa dihotomija akcioni filmovi - komedije predstavlja dijalektičku, uzajamnu analitičku osnovu za postuliranje pozitivnog i negativnog svjetonazora, tako i kod Lea McCareya podijeljenost autorskog opusa na melodrame i komedije čini dvije strane istog novčića.

Dok su komedije za McCareya poligon za ’promovisanje’ haotičnih sila neodgovornosti i polemike, dotle su melodrame postavljene kao poetički seriozne elaboracije režiserovog doživljaja društva i muško-ženskih relacija. Iako se sa protokom vremena i promjenom političke paradigme moglo učiniti da komedije imaju prednost zbog oslobođenog dekonstruktivističkog duha, melodrame ipak - bez obzira na njihovu ponešto ideološku ’ukrućenost’ - ostaju povlašteni prostor autorovog rukopisa.

Štoviše, baš se u njima potvrđuje čuvena Renoirova ocjena da McCarey spada među najveće američke režisere jer je ’zbilja razumio ljude’. Već sa Make Way for Tomorrow (Načiniti mjesta za sjutra, 1937) McCarey je pokazao istrajnost u svojim melodramskim preferencama, pa čak i kada se one direktno suprotstavljaju, kako tematski tako i metodski, holivudskim pravilima entertejmenta.

(Studio se žestoko protivio ovakvom narativu, jer nije vidio u njemu nikakav komercijalni potencijal.) U jasnoj najavi Ozuovog Tky monogatari (Tokijska priča, 1953), Make Way for Tomorrow govori o starom bračnom paru, Barcu (Victor Moore) i Lucy (Beulah Bondi), koji kada ostanu bez kuće moraju da se presele i žive razdvojeno kod svoje djece.

“Zvona crkve Sv. Marije”, 1945.

Mada je istaknuto mjesto u američkoj kinematografiji filmu obezbjeđeno već njegovom apartnošću, sistematskim odbijanjem da se prilagodi olakšavajućim okvirima zabave i utopijske intervencije, ipak, suštinska vrijednost Make Way for Tomorrow nalazi se u McCareyevoj retorici, posebno u odabiranju intonacije koja bi mogla da dosljedno reprezentuje poziciju njegovih protagonista.

To prevashodno podrazumijeva da se režiser drži realističkog prosedea: posljedice takve postavke ponekad su pesimističko-depresivne, ponekad zaobilazno kritične prema ustrojstvu porodice u kapitalističkom okruženju, ali i dragocjeno precizne u ukazivanju na dignitet staračkog života, pa autorsko pronalaženje patosa podržava melodramsku mimetičnost filma.

Snažno svjedočanstvo o McCareyevoj veličini pruža i klasik Love Affair ( Ljubavna veza, 1939). Puko prepričan - dvoje ljudi, Terry (Irene Dunne) i Michel (Charles Boyer), sretnu se na brodu, zavole se, dogovore da se sretnu nakon šest mjeseci na vrhu Empire Statea, ali ona doživi saobraćajnu nesreću - film bi mogao djelovati kao najgore otjelotvorenje srcedrapateljnog senzibiliteta, ali način na koji je Love Affair snimljen i odglumljen upućuje da se korjen kreativnog trijumfa u sedmoj umjetnosti principijelno nalazi u sposobnosti režisera da transcendira vlastiti (tekstualni) materijal.

Naime, posljednjih dvanaest minuta Love Affair bi u rukama drugog režisera bili ili nesnošljiva melodramska tirada ili histerični kič koji bi mogao da dobije još i kemp oznaku.

Kod McCareya, nasuprot, imamo superiorno postavljenu scenu u kojoj samo dvoje ljudi priča, no dramatika i zadovoljavajuće emotivno razrješenje izrastaju iz brižljive akumulacije detalja, intonacije u dijalogu i razmjene pogleda, pa je i traženi hepi end u potpunosti validan. Nastavak Oskarom nagrađenog Going My Way (Idem svojim putem, 1944), The Bells of St. Mary’s (Zvona crkve Sv. Marije, 1945) je na svim nivoima bolje ostvarenje.

Štoviše, dok je Going My Way tek zašećerena verzija režiserovog katolicizma, manjkava a ponekad i dosadna mješavina obavezujućih muzičkih numera Binga Crosbyja i trivijalnog zapleta o dobrim djelima, dotle je The Bells of St. Mary’s njegovo ključno remek- djelo, kako zbog sjajnog inkorporiranja ‘pravog’ McCareyevog religioznog svjetonazora, tako i zbog toga što je melodramski, filozofski i ideološki sadržaj filma u potpunosti realizovan, do posljednje sofisticirane poente integrisan u relacijama koje sestra Benedict (savršena Ingrid Bergman) i otac O’Malley (Crosby) imaju međusobno i sa ljudima oko sebe.

Ako je u Going My Way bila očigledna preskripcija, gotovo nasilno upisivanje zaključaka, dramaturški jednosmjerno građenje ‘poruke’, u The Bells of St. Mary’s, pak, prisustvujemo organskom i minucioznom razvijanju priče i likova: sve važno dolazi ne spolja, već iz naracije i mise-en-scènea, što je upravo temeljni formalni postupak za autentično prikazivanje spiritualne ljubavi.

Režiserovu dragocjenu sposobnost da istu pregnantnost iz scene prenese i na kadar nudi završetak filma: sve ono o čemu je film svoju poentu, konačno zaokruženje kristališe u close-upu Bergman (s obzirom da je u odori časne sestre, ona je na neki način u cijelom filmu u close- upu, što će do kraja glorifikovati i glamurizovati sljedeće godine Hitchcock u Notorious), kada joj otac O’Malley saopštava da je bolesna od tuberkoloze.

Tada, u jednoj od najljepših i najdirljivijih scena u istoriji filma, njeno lice dobija metafizički sjaj, jer s-hvata da je O’Malley zapravo (netjelesno, naravno) voli, te da su njene molitve uslišene, iako mora da napusti crkvu i školu kojima se bila posvetila.

Povlašteni McCareyevi momenti, tako, paradigmatično stavljaju do znanja da biti ciničan jeste mnogo lakši, mnogo manje zahtjevan umjetnički put: biti direktan u svojoj emocionalnosti - a ne zapasti u stereotipne prečice ili sentimentalnu denotativnost - odlika je samo onih koji su u međusobno prožimajućem odnosu ovladali i filmskom tehnikom i humanističkom analitikom. Možda najzanimljiviji i najneočekivaniji izraz moćnog kapaciteta klasičnog melodramskog holivudskog filma predstavlja An Affair to Remember (Veza za pamćenje, 1957).

Sem manjih dodataka ovaj film je skoro doslovni rimejk Love Affair, u čemu je neophodno vidjeti ne samo režiserovo nastojanje da se još jednom profitira na poznatom hitu, i to uz minimalnu doradu (što čini An Affair to Remember možda i najbeskrupuloznijom eksploatacijom u povijesti Hollywooda!), već i jednu od prvih manifestacija postmodernističkog duha na djelu u američkoj kinematografiji.

Jer, McCarey - pretekavši Van Santa u njegovom ‘art’ prepisivanju Psycho za 40 godina - u An Affair to Remember poseže za pjermenarovskim strategijama, itekako svjestan razlika koje će pojaviti, procjepa koji će se ukazati: riječi su u dijalogu ostale iste, ali generalna emocionalnost nije identična, i to ne samo zbog drugačije glumačke podjele. Sam režiser se kasnije žalio da je ljepotu originala zamijenila ironija Cary Granta, ali to nije nimalo redukovalo komunikativnost i žanrovsku efikasnost An Affair to Remember, što je već samo po sebi fascinantan pokaz izuzetnosti McCareyevog pristupa, koji je i ‘najniži’ holivudski pragmatizam mogao da pretvori u nešt

( Aleksandar Bečanović )