Kuda ide ljudski rad?

(Na marginama Nacrta zakona o zaradama zaposlenih u javnom sektoru)

Temeljna koncepcijska zamisao autora i zakonopisaca naznačenog Nacrta zakona (resori u Vladi Crne Gore,maj 2014.) je uređenje načina utvrđivanja i ostvarivanja prava na zaradu i njihovu naknadu po raznim osnovama, te način obezbjeđenja sredstava za njihovo ostvarivanje za cjelokupni sistem zaposlenih u javnom sektoru.

Pri tome, utvrđuje se okvirni sistem obuhvatnosti javnog sektora, organizacioni vidovi različitih oblika državne uprave, javne uprave, pravosuđa u širem smislu, lokalne samouprave, regulatornih tijela, agencija i privrednih društava u većinskom vlasništvu države čiji je osnivač država odnosno lokalna samouprava. Smatramo neophodnim da se radi koherentnosti principa uređivanja zarada u različitim oblastima u kojima svoju emanaciju vrše različite grane javne vlasti, mora prethodno izvršiti kodifikacija različitih oblika pravnog uređenja državne i javne uprave i sistema javnih službi kojom bi se kodifikacijom uredio: sistem državne uprave, sistem organizacije vlade i njenih različitih funkcionalnih i organizacionih oblika rada (ministarstva i drugi organizacioni oblici), sistem javnih službi - javnog i privatnog prava, kao i određenje pravne prirode i funkcije javnih službi, uređenje radno-pravnih odnosa - tzv. „službenički sistem“ u državnoj upravi i javnim službama, kao i uvođenje zakletve vjernosti državi Crnoj Gori cjelokupnog personal servants-a u javnoj i državnoj upravi, pravosuđu i javnim službama koje vrše javna ovlašćenja (primjer: SAD, Francuska i Japan), što znači da se postojeći sistem lojalnosti iz etičkog kodeksa konvertuje u zakonski sistem vjernosti, jer su to dvije različite kategorije, ali i metodi i principi u semantičkom, etičkom i filozofskom poimanju.

Takođe, smatramo potrebnim, u cilju dosljedne afirmacije međunarodnih standarda o sudijskoj nezavisnosti sa aspekta vladavine prava i autonomije sudstva - organizacione, funkcionalne i finansijske, da se cjelokupni sistem sudske vlasti uredi na principima kodifikacije koja bi obuhvatila: organizaciju i ustrojstvo sudske vlasti - organizaciju sudova, položaj i nadležnosti Sudskog savjeta, zarade i sistem socijalne sigurnosti sudija i cjelokupnog personala zaposlenog u sudskoj grani vlasti, posebni sistem radno-pravnih odnosa za cjelokupno osoblje zaposleno u sudskoj vlasti, pitanja nadzora i kontrole u sudskoj vlasti, sistem naučno zasnovane edukacije u crnogorskom sudstvu putem obrazovanja pravosudne akademije.

Izdvajanje uređenja zarada u sistemu sudske vlasti kao posebnog zakonodavnog sistema određuje Evrospka povelja o Zakonu za sudije koja insistira jačanje nezavisnosti sudske vlasti i povjerenja u institucije pravosuđa, te uvodi posebne prinipe o zaradama sudskog reda. Takođe, pregnantne stavove o svim oblicima autonomije sudske vlasti utvrđuje Preporuka Vijeća ministara EU (2010.) koja, naročito, podvlači odgovornost profesije sudskog reda i visinu njihovih zarada, te sistema socijalne sigurnosti zaposlenih u sudskoj vlasti koja bi afirmisala njihovu nezavisnost i autonomiju i štitila ih od pobuda čiji je cilj uticaj na njihove odluke.

Poseban normativni dokument u ovom pravcu čini konvencionalni oblik volje evropskog sudskog reda izražen u njihovoj svečanoj Povelji - Magna carta sudija Savjetodavnog vijeća Evropskih sudija koja predviđa potpunu eksplikaciju normativnog sistema svih država članica EU u afirmaciji posebne zakonske, funkcionalne i finansijske autonomije sudstva.

Inače, raspoređivanje grupe poslova u oblasti sudstva u odnosu na ostale grupacije sistema poslova javne vlasti uočljiva je povreda sistema ravnoteža tri grane vlasti i ponižavajući položaj pripadnika različitih organizacionih oblika sudskog reda u odnosu na neke druge javne dužnosnike i grupacije poslova njima određene, čime se obezvrjeđuje dostojanstvo pripadnika sudskog reda. Visina zarada u cjelokupnom sistemu organizacije javne vlasti ne može zavisiti od stabilnosti fiskalnih izvora i budžetskih akata države i javnih samouprava, a pogotovo se zarade ne mogu smanjivati zbog debalansa njihovih izvora u budžetskim aktima (suficiti, deficiti) što se neposredno implicira na princip sudijske nezavisnosti, a time negira svaki postulat o sudskoj autonomiji.

Za takav slučaj morala bi se predvidjeti komepnzacija svim zaposlenim u okviru sistema javne vlasti, putem nadoknade zarada i nadoknade štete(ne tako davno, SAD su morale izvršiti kompenzaciju štete zaposlenima u sudskoj vlasti, zbog devalvacije nacionalne valute).

Sistem zarada u lokalnoj samoupravi morao bi biti autonoman i biti uređen autonomnim - normativnim metodom samih lokalnih zajednica, jer je pravo na lokalnu samoupravu isključivo ljudsko pravo i autonomija lokalnih zajednica zajemčena je Ustavom Crne Gore i međunarodnim pravom, a osobito Evropskom poveljom o lokalnoj samoupravi koja posebno ističe autonomiju lokalnih zajednica o oblicima i načinima svoje organizacije i funkcionisanje. Svakako, neophodna je velika decentralizacija u našem pravnom sistemu i vraćanje mnogih nadležnosti lokalnoj samoupravi.

Sistem nagrađivanja i uređenja zarada u sektoru privredno-pravnih kompanija javnog i privatnog prava čiji je osnivač ili većinski vlasnik država, odnosno lokalna samouprava, mora biti uređen posebnim zakonom o privrednim društvima koja vrše javnu službu.

Cjelokupnom projektu Nacrta zakona nedostaje sistem pravičnosti koje je temeljno načelo svih konvencija međunarodne organizacije rada (ILO-MOR), a koje zajedno sa Međunarodnim paktom o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (član 7) kao i Evropskom socijalnom poveljom (dio I član 4 i dio II član 4 ), izričito upućuju na sistem pravičnih zarada, dok to Nacrt zakona potpuno ignoriše, a sam Ustav Crne Gore (član 64) drastično ogoljava i svodi ovo načelo na odgovarajuću zaradu, čime je unutrašnji - nacionalni javni poredak u suprotnosti sa potvrđenim međunarodnim ugovorima.

Nacrtom Zakona isključuje se pravo zaposlenih u državnoj i javnoj upravi, javnim službama i lokalnoj samoupravi,kao i u sudskoj grani vlasti da sistem zarada urede i putem kolektivnog pregovaranja, na što upućuju konvencije i preporuke MOR-a (Konvencija broj 98 o pravu na organizovanje i koletivno pregovaranje), kao i dobra praksa opšteprihvaćenih načela međunarodnog radnog prava da je zakonski sistem uređivanja položaja zaposlenih u svim oblastima socijalnog života samo minimalna ljestvica - donji standard uređivanja uslova rada i zaposlenja i da se u skladu sa opšteprihvaćenom doktrinom in favor laborem zaposleni, u okviru granskih kolektivnih ugovora o radu, izbore za povoljnije normativne odredbe o uslovima rada, zaposlenja i zarada (Francuska je najbolji komparativni primjer).

Sistem radnopravnih - službeničkih odnosa, ne može se, per analogiam, transponovati iz sistema upravne u normativni sistem sudske vlasti. Povređuje se princip socijalne pravde i socijalne jednakosti, divergencijom zaposlenih u državnoj upravi na službenike i namještenike (važeći Zakon o državnim službenicima i namještenicima - Sl. list CG 30/11 I 66/12 ). Ova diskriminatorska odredba koja povređuje ljudsko dostojanstvo vuče porijeklo iz monarhističke kraljevine Jugoslavije i ukinuta je zakonodavstvom još 1953. godine i nju ne poznaje crnogorska pravna,moralna i socijalna tradicija još od vremena Zakona o činovnicima građanskog reda u Knjaževini Crnoj Gori (1902.) kada su svi zaposleni u sudskoj i upravnoj vlasti bili nominovani kao činovnici građanskog reda razvrstani u devet platnih razreda.Zamislimo kada bi se sistem zaposlenih u oblasti radnih odnosa podjelio, nominalno, na radnike, kalfe i šegrte.

Državni službenici su diskriminisani i po drugom osnovu koji se tiče sudske zaštite njihovih prava pa za razliku od opšteg sistema sudske zaštite koji važi za radnopravni režim radnika čija prava štite redovni sudovi - osnovni i više sudske instance po pravnim ljekovima, službenički sistem štiti se putem sistema upravnog spora koji je mnogo uži, i nepravičniji i ne nudi načela i sistem zaštite kao radnicima po opštem režimu radnih odnosa. Zato se ova diskriminacija mora eliminisati, kao protivna ustavnom principu jednakosti, što sam, odavno, u svojim studijama i obraćanjima sugerisao, a u okviru sistema posebne kodifikacije radno-službeničkog prava. Praksa i društvena empirija traže obrazovanje posebnih sudova rada i socijalnog osiguranja u čije će se ingerencije integrisati sudska zaštita svih zaposlenih - radnika i službenika u jedinstven sistem sudske zaštite, kakvo smo iskustvo imali ne tako davno (u socijalističkoj Crnoj Gori) i kakvo iskustvo poznaju savremeni sistemi zapadnih država,a od okruženja razvili ga, do najvećeg stepena, u državi Sloveniji. Na žalost, Ustav Crne Gore ne poznaje termin i pojam radnika što je u suprotnosti sa međunarodnim pravnim dokumentima univerzalnog i regionalnog značaja.

Pristup normativnom odlikovanju ovako složenom obliku uređenja rada i zaposlenja pripada multidisplinarnom timu stručnjaka i naučnika koji ne poznaju samo reglementaciju o uređenju rada nego moraju da poznaju organizaciona i funkcionalna načela te sistem prirode javne uprave i organizaciju sudske vlasti kao i opšta pravna načela međunarodno pravnog uređenja rada a osobito principe socijalne filozofije rada. Civilizaciju čine svijet, rad, radni odnosi, ljudi i međuljudski odnosi. Kuda ide ljudski rad?

( Čedomir Bogićević )