New Deal za Crnu Goru

Crna Gora i njeni građani su se, nažalost, našli u poziciji taoca oligarhijskog i neoliberalnog koncepta ekonomskog razvoja, koji ubrzano ‘’jede’’ ostatke njene ekonomije i dovodi u pitanje njenu održivost. Nonsens kojim nas zamajavaju ’’gurui’’ domaće ekonomske misli, jeste mantra o ekonomskom rastu koji ostvarujemo, ali zaboravljaju da dodaju da definicija ekonomskog rasta ne mora da korespondira sa definicijom ekonomskog razvoja. Pojednostavljeno, najčešća mjera ekonomskog rasta je bruto društveni proizvod (BDP) po glavi stanovnika, a u nas on iznosi 7.026 USD (podaci MMF-a za 2013.) i svrstava nas na 81. mjesto u svijetu. Sam po sebi ne znači mnogo, ali ako su ispred nas Bugarska, Bjelorusija, Bocvana, Turkmenistan, Gabon... onda se, htjeli ne htjeli, moramo zamisliti.

Za razliku od definicije rasta, ekonomski razvoj je mjera napretka države koja uključuje i zdravstvenu, socijalnu, kulturnu politiku, kretanje nezaposlenosti, stope siromaštva, regionalni razvoj, i uopšte gledano, redistribuciju i efekte ekonomskog rasta na čitavo društvo. Pogotovo je to slučaj kada govorimo o konceptu održivog razvoja, odnosno, ono što ostavljamo budućim generacijama i po kojoj cijeni to ostvarujemo.

Ako uporedimo strukturu privrede Crne Gore u odnosu na 1990. godinu, vidimo da je udio industrije u generisanju BDP 2010.godine, pao gotovo tri puta (35% u odnosu na 13,5%), saobraćaj bilježi gotovo dupli pad (sa 20.9 na 11,5%), turizam je rastao svega 1.5% u relativnim iznosima (sa 4,7 na 6,2%); Broj zaposlenih u Crnoj Gori krajem 2013.godine iznosi 171 474. Međutim, tercijarni sektor (državna administracija, prosvjeta, zdravstvo,usluge, turizam i sl.) zapošljava 80.29% , dok je u proizvodnim djelatnostima zaposleno svega 19,71%.

U Crnoj Gori je krajem 2013. broj penzionera i drugih korisnika prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja iznosio 124,16 hiljada; 1996. taj broj je iznosio 78.000. Za osamnaest godina imamo frapantnih 46.000 novih penzionera. U periodu 2003-2013, pak, broj korisnika prava Fonda PIO porastao je za 21.111. Prosjek penzija je 2008. iznosio 238.83 €, dok je u januaru 2014. taj iznos 275.94€. Dakle, za šest godina imamo povećanje prosječnog iznosa penzije od svega 37,11€!

Na dan 30.09.2006. godine, spoljni dug je iznosio 478,6 mil. (27,22% procijenjenog BDP-a za 2006. godinu), a krajem 2013. isti iznosi 67,35% BDP (zajedno sa garancijama) i sastoji se od 1 433 miliona € spoljnog, 500 miliona € unutrašnjeg duga, kao i iznosa izdatih garancija za inostrane i domaće kredite (313.49 + 23.94 mil €). Ovi podaci ne uključuju nova zaduživanja države u 2014. godini. od 241 milion (74% BDP-a ili oko 2,5 milijardi €), što značajno prevazilazi granice zaduženosti države definisane ugovorom iz Mastrihta (60% BDP).

Posljedice ovakvog vođenja ekonomije su krajnje negativne - neizvjesna je stoga i perspektiva održivosti cjelokupnog socio-ekonomskog sistema bez njegovog brzog i efikasnog prestrukturiranja. Stoga, enigma budućeg pravca ekonomskog razvoja u Crnoj Gori nema jednostavan, jednosmjeran, niti odgovor lišen političkih rizika i turbulencija.

Bankarski sektor, telekomunikacije, snabdijevanje naftom i gasom, industruja, uključujući i prehrambenu, turizam, trgovina... su u rukama stranaca ili privatnika. Ono što nam slijedi je re-industrijalizacija, formiranje nacionalnih banaka, formiranje državnog telekomunikacionog sektora i sektora distribucije nafte i gasa, kao i koncesioni aranžmani sa renomiranim međunarodnim lancima u sektoru turizma na osnovama koje neće biti na štetu interesa građana. U oblasti enegetike BOT aranžmanima treba izgraditi drugi blok termoelektrane Pljevlja i najmanje dvije HE (''Komarnica'' i ''Kruševo'') čiji su ukupni troškovi izgradnje procijenjeni na 490 miliona (novih 1.854 GWh el. energije godišnje). Dakle, novih gotovo 2 milijarde KWh košta 200 mil € manje od 50 km autoputa do Kolašina! Ključne fabrike i rudnike kao segmente jedinstvenog tehnološkog reprolanca (u prvom redu, Željezara Nikšić, Rudnik Boksita, KAP), treba aktivirati na novim osnovama,čime bi se otvorila perspektiva značajnog smanjenja nezaposlenosti u Crnoj Gori,sa novom obrazovnom strukturom zaposlenih.

Tužno je da su kadrovi koji se traže u Crnoj Gori u XXI vijeku tesari, armirači, sobarice, konobari, kuvari, prodavačice i sl. Kao da u našoj državi, koju pojedini lobisti cinično opisuju kao ’’uspješnu’’ priču na Balkanu, ideal treba da bude osnovna (eventualno srednja školska sprema), osnovna pismenost i nedostatak bilo kakvog kritičkog mišljenja koje može da uzdrma idilu pozicije moći novokomponovanih ’’bizmismena’’. Promjena ekonomskog kursa je preduslov opstanka Crne Gore, njen conditio sine qua non, ali je isti nemoguć bez nove, humane i pravedne ekonomske misli i hrabrih i pragmatičnih političkih lidera koji će se za nju izboriti.

( Branko Bulatović )