Igmanski krug

Budućnost Zapadnog Balkana projektovana je kroz integraciju u EU i da bi ovaj proces suštinski doveo do željenog cilja države „Dejtonske četvorke“ (Hrvatska, BiH, Crna Gora i Srbija), primarno moraju pokazati da su spremne da, nakon normalizacije odnosa, uspostave efektivniju međusobnu saradnju ili, kako se ističe u dokumentima EU, da dođe do novog regionalizma.

Nordijski model

U cilju dalje afirmacije regionalne saradnje u Igmanskoj inicijativi promovisan je primjer nordijskog modela koji su uspostavile Danska, Finska, Island, Norveška i Švedska, kao i tri autonomne oblasti: Farska ostrva i Grenland (oblasti u okviru Danske) i Alandska ostrva (oblast u okviru Finske).

U tom kontekstu nastala je ideja o Igmanskom krugu, koji treba da artikuliše ovu ideju na način da se, po uzoru na skandinavske zemlje, pojedine funkcije ili aktivnosti država regiona integrišu u cilju nastupa na trećim tržištima, smanjivanja budžetskih rashoda ili povećanja prohodnosti ljudi, kapitala i roba. Tako npr. efektivna zaštita od šumskih požara, vodosnadbijevanje, zaštita okoline nije moguća ukoliko susjedne regije nemaju adekvatnu saradnju.

Analogija nordijskog modela sa trenutnim stanjem na Zapadnom Balkanu mogla bi se naći i u činjenici da nordijske države imaju takodje heterogen status u međunarodnim organizacijama. Danska, Island i Norveška su članice NATO, Danska (bez Grenlanda), Finska i Švedska su članice EU, a samo Norveška i Island su članice Evropske ekonomske zone (EEA). Pritom Finska je jedina država nordijskog regiona koja je uvela euro kao zvaničnu valutu.

Različitosti i sporovi nijesu smetali da istaknuti intelektualci razviju ideju „skandinavizma“, koja je 1920. rezultirala prvim sporazumom o saradnji. I pored hladnoratovske podjele Evrope (Finska je imala posebne odnose sa SSSR-om, Norveška u NATO-u, Švedska neutralna) dodatno je jačana ideja nordijskog regionalizma, pa je početkom 50-ih godina potpisan sporazum o slobodi kretanja, koji je zapravo prvi evropski „šengen“. Zatim slijedi Sporazum o zajedničkom tržištu rada (1954), Jezička konvencija (1981), Konvencija o socijalnom osiguranju (1984) itd.

U fundamentu ovih sporazuma je ideja da nordijske države treba da budu jedinstvena zona koja će „olakšati kretanje građana i omogućiti da slobodno uče ili rade u okviru regiona, bez rizika gubljenja pogodnosti koje uživaju na nacionalnom nivou ili potrebe da plaćaju dupli porez“. Danas ove države imaju zajednička diplomatska predstavništva u pojedinim trećim državama, zajedničku avio kompaniju, integrisan sistem obrazovanja, institucionalnu političku saradnju, vrlo fleksibilan sistem tržišta rada, itd.

Parlamentarna saradnja

Okosnicu saradnje čini parlamentarna saradnja kroz Nordijski savjet koji se svake godine bira u nacionalnim parlamentima. Danska delegira 16, Finska 18, Island 7, Norveška i Švedska po 20 parlamentaraca. U Savjet (u kvoti 87) svoje predstavnike imaju i oblasti Farska ostrva i Grenland (Danska) i Alandska ostrva (Finska) po 2, čime su uvažene i specifičnosti pojedinih regiona koji su u nekim periodima bili predmet ozbiljnih međudržavnih sporenja. Na čelu Nordijskog savjeta je predsjednik koji se bira na period od godinu dana i rotira između država po utvrđenom principu.

Politička saradnja uglavnom se odvija u 5 komiteta Nordijskog savjeta i Predsjedništvu kao izvršnom tijelu. Komiteti su uspostavljeni za privredu i industriju, kulturu i obrazovanje, prava građana i potrošača, Komitet za blagostanje i komitet za kontrolu nad finansiranjem zajedničkih fondova. Posebno je interesnantan Komitet za blagostanje, ne samo po imenu već i po funkciji koja je sadržana u tretiranju pitanja koja se odnose na „nordijski model blagostanja“, socijalnu i zdrastvenu politiku.

Pored Nordijskog savjeta, koji ima funkciju skupštine, funkcioniše i Nordijski savjet ministara koji je svojevrsna vlada. Predsjedavanje Savjetom ministara rotira između država članica, ali ne i autonomnih oblasti. Savjet ministara zadužen je za finansiranje oko 30 institucija širom nordijskog regiona sa budžetom od oko 120 mil. eura.

Model za budućnost

Navedeni primjer nordijske saradnje nama u Igmasnkoj inicijativi, poslužio je, kao dobar putokaz da i države sa prostora bivše Jugoslavije uspostavom ovakvog ili sličnog oblika (Baltički model ili model Beneluksa) mogu unaprijediti kvalitet života građana, posebno onih koji su, po prirodi profesije ili porijekla, upućeni na dva ili više državnih entiteta. Projekat „Statusna i imovinska pitanja građana nastala kao posljedica raspada SFRJ“ pokazao je da oko 200.000 građana još uvijek ima statusne ili imovinske probleme nastale kao posljedica dezintegracije bivše zajedničke države.

U prvom redu to su problemi ostvarivanja prava na državljanstvo, prava na penziono ili invalidsko osiguranje, pribavljanje dokumenata itd. U dijelu imovinskih problema najviše su zastupljeni slučavjevi neizmirenja obaveza prema građanima po osnovu stare devizne štedne, povraćaja privatne imovine i stanarskih prava, utvrđivanja radnog staža i drugih prava po osnovu rada.

Upravo zato smo mi u Inicijativi za regionalnu saradnju pokrenuli Igmanski krug - sesije na kojima bi se raspravljalo o temama kao što su status raseljenih, nostrifikacija diploma, integrisanje saobraćajne politike, energetika, zaštita od elementarnih nepogoda. Vrlo aktuelna tema je i otvaranje zajedničkih diplomatsko- konzularnih predstavništava u inostranstvu.

Prvi Igmasnki krug održan je u Podgorici i okupio je sve kopredsjednike Inicijative prof. Zorana Pusića (Hrvatska), Vehida Šehića (BiH), Aleksandra Popova (Srbija) i Branka Lukovca (Crna Gora). Time je uvećana vrijednost ideje Igmanske inicijative, koju su utemeljili njeni osnivači, među kojima i pok. Žika Kovačević, kojeg za posebnim pijatetom pominjemo.

P.S. Igmanska inicijativa nastala je kao asocijacija NVO i nezavisnih pojedinaca sa prostora država „Dejtonske četvorke“. Naziv „Igmanska inicijativa“ nastao u znak sjećanja na april 1995, kada je grupa od 38 intelektualaca sa prostora nekadašnje Jugoslavije preko planine Igman uspjela da uđe u opkoljeno Sarajevo i tim činom demonstrira solidarnost, prkos i otpor.

( Prof. dr Branislav Radulović )