Zajednički jubilej: Karimov i Nazerbajev proslavili četvrt vijeka na vlasti

Lideri Kazahstana i Uzbekistana su obilježili jubilej ove nedjelje - 25 godina na čelu svojih država. Oni su posljednji lideri iz sovjetskog doba koji su i dalje na vlasti, piše Radio Slobodna Evropa (RFE/RL).

Nursultan Nazarbajev je 22. juna 1989. postao prvi sekretar Komunističke partije u Sovjetskoj Socijalističkoj Republici Kazahstan, a Islam Karimov je sljedećeg dana došao na isti položaj u susjednom Uzbekistanu.

Iako su počeli 1989. sa relativno zajedničkom prošlošću i naizgled sudbinom, 25 godina kasnije, oni i njihove države se veoma razlikuju, navodi RFE/RL.

Od prvih dana nezavisnosti, dvojica lidera su upala u trku za regionalnom dominacijom. Kazahstan je imao najveću teritoriju a Uzbekistan najviše stanovnika.

Centralnoazijski servis RFE/RL podsjeća da je u vrijeme raspada Sovjetskog Saveza Uzbekistan bio u puno boljem ekonomskom položaju od Kazahstana.

Uzbekistan je u odnosu na druge centralnoazijske države imao više koristi od sovjetske vojne kampanje u Avganistanu, piše u članku. Moskva je finansirala unapređenje infrastruktrure Uzbekistana, jer su preko njega prolazile sovjetske trupe i oprema.

Osim toga, Uzbekistan je skoro potpuno sam zadovoljavao potrebe za poljoprivrednim proizvodima i energijom, što i danas omogućava Karimovu veću nezavisnost u spoljnoj politici.

RFE/RL ističe da su države koje se graniče sa Uzbekistanom vojno slabije i manje naseljene. Kazahstan je ograničen kada je poljoprivreda u pitanju i tokom većeg perioda nezavisnosti je od Uzbekistana i Turkmenistana dobijao prirodni gas za oblasti koje se graniče sa tim državama.

Na pitanje da li se Kazahstan pretvara u diktaturu, Nazarbajev je 1995. odgovorio „diktaturu možda, ali prosvijetljenu.“ Iako su nakon toga održani referendumi kojima je produžena njegova vladavina, promijenjena ravnoteža moći u korist izvršne grane vlasti i održani izbori na kojima je većina njemu naklonjenih poslanika osvojila mjesta, Nazarbajevljevi problemi nisu riješeni.

Kazahstan je ostao siromašan tokom prvih 10 godina nezavisnosti. Nazarbajev se takođe suočio da ozbiljnim izazovima od strane opozicionih figura.

On i njegova vlada su zahvaljujući kazahstanskoj nafti na kraju preokrenuli situaciju i do tada je Nazarbajev postao efikasniji u neutralisanju političkih protivnika.

Kazahstan je sada puno bogatiji, piše Slobodna Evropa i podsjeća da je ta država prošle godine prodala naftu u vrijednosti od oko 55 milijardi dolara.

Kazahstan je takođe zaradio milijarde od izvoza gasa, uranijuma i čak žita.

Ima veoma dobre odnose sa Rusijom i Kinom a trenutno ne postoji nijedna opoziciona figura, stranka ili grupa u Kazahstanu koja predstavlja prijetnju za Nazarbajeva.

RFE/RL piše da su Karimovljevi prvi dani kao predsjednika Uzbekistana bili turbulentni. Bio je suočen sa izazovom opozicionih grupa, političkih i islamskih, a čak je parlament koji je naslijedio iz sovjetskog doba bio spreman da ga smijeni.

Međutim, naslijedio je zemlju koja je generalno sama zadovljavala osnovne potrebe a tri susjedne države su zavisile od njenog gasa.

Karimov se do 1999. mogao hvaliti da je njegova država najstabilnija u Centralnoj Aziji. Bombaški napadi u Taškentu u februaru 1999. su pokazali dokle će šef države ići u suzbijanju prijetnji. Za napade je optužen neobični savez islamskih ekstremista i sekularnih opozicionara a tokom obračuna koji je uslijedio, hiljade ljudi su uhapšene i poslate u zatvor.

Od tada je taj scenario ponovljen nekoliko puta. Kako navodi Slobodna Evropa, Karimov nije pouzdan saveznik nijedne države. Strahuje od ruskog prisustva u Centralnoj Aziji iako ga okolnosti s vremena na vrijeme primoraju da poboljša odnose s Moskvom.

Njeguje dobre odnose sa Zapadom, posebno sa SAD, ali ga je odbacivanje svih kritika tih država dovelo u sukob sa njima.

RFE/RL njegovu regionalnu politiku opisuje kao katastrofalnu, podsjećajući da je osumnjičen za pomaganje u zavjeri za ubistvo predsjednika Turkmenistana, podršku pokušaju puča u Tadžikistanu i to da koristi gas kao spoljnopolitičko oružje.

U presjeku situacije u Uzbekistanu se zaključuje da, uprkos tome što ekonomske reforme stavlja na prvo mjesto, ta država danas nije naprednija nego prije 20 godina.

Teško da će ih režimi nadživjeti

Nazarbajev i Karimov i dalje imaju dosta toga zajedničko. Obojica u 70-im godinama, narušenog zdravlja, imaju napete odnose sa najužom porodicom.

Nijedan nije pripremio nasljednika, ali su skoro svi glavni opozicioni lideri iz njihovih država ili izvan zemlje, ili nisu među živima.

Ipak, ocjenjuje Slobodna Evropa, malo je vjerovatno da će režimi koje su uspostavili trajati pošto oni više ne budu lideri svojih država.

Galerija

( Angelina Šofranac )