Brazil, Brazil

U četvrtak, 12. juna u Brazilu je otvoreno Svjetsko prvenstvo u fudbalu. Nasuprot očekivanjima, Brazilci prvenstvo nisu dočekali sa oduševljenjem i plesom uz zvuke sambe, nego brojnim protestima i štrajkovima.

Čitaoci ekonomskih rubrika sigurno znaju da je Brazil zemlja sa jednom od najvećih stopa ekonomskog rasta tokom prethodne decenije i 7. ekonomija svijeta po veličini BDP-a. Zajedno sa Rusijom, Indijom i Kinom, Brazil čini BRIC, grupu zemalja u razvoju koja u novije vrijeme prijeti da preuzme vođstvo u svjetskoj ekonomiji.

Ali, uspjeh Brazila ima i drugu stranu, naime ogromne socijalne razlike koje i pored ubrzanog razvoja nisu značajnije smanjene. Posmatrano kroz BDP po glavi stanovnika, koji iznosi oko 12.800 USD (nominalno), Brazil se kotira tek kao 53. na svijetu.

Brazilska ekonomija je prošla različite faze razvoja. Krajem XIX i početkom XX vijeka Brazil je bio veliki izvoznik primarnih proizvoda kao što su šećer i kafa. Tek posle 1930. uvedena je ekonomska politika supstitucije uvoza i industrijalizacije, koja je bila dosta uspješna i koja je dovela do ubrzanog razvoja. U periodu 1950-ih stopa rasta BDP-a se kretala oko 7% godišnje, praćena stagnacijom tokom 1960-ih, da bi početkom 1970-ih ponovo dostigla čak 11%. U ovom periodu počinju i problemi brazilske ekonomije kao što su veliki deficit tekućeg računa, problemi sa upravljanjem kursom valute i visoke stope inflacije.

Tokom 1980-ih Brazil je uspio da izbalansira saldo tekućeg računa, ali je stopa rasta bila niska u odnosu na prethodni period, a inflacija se potpuno otela kontroli. Sa oko 100% godišnje sredinom 1980-ih, inflacija je 1993. dostigla rekordnih 5.000%.

Tokom 1990-ih na scenu stupa vašingtonska neoliberalna škola sa svojom agendom: stabilizacija, privatizacija, liberalizacija. Na planu makroekonomske politike, ovo je značilo odustajanje od industrijske politike i upliva države u privredi i okretanje spontanom razvoju na principima tržišta i otvorene ekonomije.

Pozitivni efekti neoliberalne politike u Brazilu se ogledaju prije svega u stabilizaciji cijena i visokoj stopi stranih investicija, što je dovelo do balansiranja ukupnog stanja u ekonomiji.

Međutim, ovaj put razvoja imao je i svoje loše strane. Prije svega, prosječna stopa rasta BDP-a tokom 1990-ih (1,82%) je bila značajno manja nego tokom 1980-ih (3,03%). Ovo naročito važi za sektor industrijske proizvodnje koji je bio pogođen otvaranjem ekonomije i konkurencijom iz uvoza, uz prataće negativne efekte po zaposlenost. Privatizacija se nije odvijala u pravcu širenja vlasništva putem npr. javnih ponuda dionica, već uglavnom putem prodaje paketa akcija domaćim i stranim kompanijama, čime je povećana koncentracija kapitala. U većini sektora ekonomije danas dominira pet do deset velikih kompanija. Vlasništvo nad poljoprivrednim zemljištem je takođe visoko koncentrisano.

Problem sa Brazilom je što u čitavom periodu 1980-ih i 1990-ih, i pored privrednog rasta, gotovo da i nije došlo do smanjenja socijalnih razlika, već je pokazatelj nejednakosti raspodjele, Gini koeficijent, ostao na veoma visokom nivou od oko 0,60 (pri čemu 0,0 označava potpuno ravnomjernu, a 1,0 potpuno neravnomjernu raspodjelu). U istom periodu, stopa siromaštva je takođe bila veoma visoka i varirala je oko 35%.

Tokom 2000-ih Brazil je ponovo doživio ubrzan privredni rast, naročito za vrijeme predsjednika De Silve. U ovom periodu je došlo do zaokreta u odnosu na princip slobodnog tržišta i ponovnog insistiranja na industrijskoj politici države. Ostvarene su veoma visoke stope rasta koje su se kretale i do 7,5% u 2010. godini, dok je ostatak svijeta bio u recesiji.

Ovakvi privredni tokovi su doveli i do smanjenja Gini koeficijenta na istorijski minimum od 0,52 u 2011. Radi poređenja, Gini koeficijent u Švedskoj iznosi oko 0,25, a u Rusiji 0,40. Veći Gini koeficijent od Brazila, odnosno veću nejednakost u raspodjeli dohotka, u svijetu ima samo jedan manji broj zemalja Afrike i Južne Amerike.

Možda stepen nejednakosti u Brazilu najbolje ilustruje podatak da 1% najbogatijih (vrh ljestvice) ima dohodak otprilike jednak dohotku 50% najsiromašnijih (donja polovina ljestvice) zajedno!

Prema podacima Svjetske banke, tokom 2000-ih je siromaštvo (broj ljudi koji žive sa manje od 2 USD na dan) značajno smanjeno, pa je stopa siromaštva u 2012. iznosila „tek“ oko 16 %. Sa stanovništvom od 199 miliona, ovo znači da je u Brazilu siromašno 31,8 miliona ljudi. Broj ljudi koji žive u ekstremnom siromaštvu, sa manje od 1,25 USD na dan, se kreće oko 6% ili blizu 12 miliona. Isti broj ljudi živi u favelama, naseljima za siromašne u kojima se voda, struja i sanitarije ne podrazumijevaju.

Kada je u pitanju Human Development Index (HDI), koji osim dohotka u obzir uzima i faktore kvaliteta života kao što su pristup obrazovanju i zdravstvu, Brazil se naročito loše kotira. Iako je u Brazilu sam HDI stalno rastao, ovaj rast je bio sporiji nego u ostalim djelovima svijeta, pa je u 2012. Brazil po ovom kriterijumu zauzeo tek 85. mjesto na svijetu.

Razlozi za ovako lošu socijalnu sliku Brazila su višestruki. Osnovni razlog nije nezaposlenost, budući da je ona tokom posljednje decenije smanjena na samo 5%, već veliki broj ljudi koji radi za veoma malu nadnicu. Brazil ima i veoma neobičnu poresku politiku koja je često regresivna i više opterećuje siromašnije slojeve i primaoce najnižih zarada, nego bogate. Obrazovni sistem je loš i ne pruža dovoljno mogućnosti za siromašne da promijene svoj socijalni status.

Pored toga, svi su izgledi da se poslovni ciklus tokom koga je brazilska ekonomija rasla nalazi na izdisaju, jer je stopa rasta posljednjih par godina padala, da bi za ovu godinu bio predviđen neznatan rast, ako ne i stagnacija. Prema nekim mišljenjima, Brazilu prijeti i recesija.

Iako zemlja nema valjanu zdravstvenu zaštitu i školstvo, novac iz budžeta se troši na projekte poput Svjetskog prvenstva u fudbalu i Olimpijskih igara, za koje je teško izračunati stvarnu isplativost i dugoročne efekte po ekonomiju zemlje. Poređenje sa alternativnom upotrebom ovih stredstava nije jednostavno, ali veliki broj Brazilaca ipak smatra da bi takva upotreba bila mnogo smislenija nego izgradnja stadiona...

Kroz istoriju je jednostavan koncept „hljeba i igara“ dosta dobro funkcionisao, ali u Brazilu on danas izgleda ne funkcioniše. Vjerovatno jer dobrom dijelu populacije fali prvi element u ovom konceptu, naime - hljeb.

www.facebook.com/alternativna.ekonomija

( Tatjana Kuher )