Konjićev skok

Povodom 70 godišnjice Desanta na Drvar (1944-2014)

Ovih dana navršilo se 70 godina od završetka velike ratne operacije vojnih snaga njemačkog Vermahta - Bitka za Drvar, koja je trajala od 25. maja do 02. juna 1944. godine. Desant na Drvar, izveden 25. maja, samo je operativni dio velike strateške i taktičke zamisli njemačkih vazdušnih snaga sa ciljem da se uništi Vrhovni štab NOV i POJ i njegov Vrhovni komandant - Maršal Jugoslavije Josip Broz Tito, "motorna snaga Narodno oslobodilačkog pokreta", uhvati živ i prebaci u Njemačku Vrhovnu komandu u Rastenburgu, u kojoj je bio stacioniran Hitler, vođa Rajha.

Dvadeset četvrtog februara 1944. Tito se sa načelnikom Vrhovnog štaba, generalom Arsom Jovanovićem, velikim strategom i taktičarem odlučujućih bitaka NOV i POJ, školovanim i sposobnim oficirom, rodom iz Pipera, prebacio iz grada Drvara na ulazu u Drvarsku pećinu. U operativnom dijelu Vrhovnog štaba pored Tita i Arsa bili su general Ivo Rukavina, načelnik Operativnog odjeljenja, i pukovnik Vjekoslav Klišanić, načelnik Obavještajnog odjeljenja. Ostali organi Vrhovnog štaba: Odjeljenje za vezu, čiji je načelnik bio školovani pilot i radiotelegrafista i osnivač Ratne oficirske škole Vrhovnog štaba, Veljko Dragićević (1911. iz sela Potpeći, Piperi, Crna Gora), Ekonomsko odjeljenje, Sanitetsko odjeljenje, Artiljerijskog, Tehničko, Šifrantsko, OZN-a (Odjeljenje za zaštitu naroda), nalazili su se u samom gradu Drvaru.

Obezbjeđenje Vrhovnog štaba zajedno sa obezbjeđenjem Anglo-američke i Sovjetske vojne misije bila je dužnost pratećeg bataljona Vrhovnog štaba pod komandom Milorada Jankovića, kapetana i političkog komesara Dragutna Božovića, kapetana, u sastavu 400 boraca i jednim konjičkim eskadronom. Inženjerijska brigada Vrhovnog štaba bila je razmještena u Drvaru - dva bataljona, dok su ostala dva bila u Bosanskom Petrovcu i Potocima.

U Drvaru se nalazio CK KPJ i CK SKOJ-a, te NKOJ i nekoliko članova AVNOJ-a, Viši vojni sud, zajedno sa slušaocima radiotelegrafskog i šifrantskog kursa, bolnica, štamparija, kao i uredništvo "Nove Jugoslavije", "Tanjuga", Komanda mjesta i Komanda područja Drvar, te grupa ratnog pozorišta "Narodno oslobođenje", zajedno sa Oficirskom školom Vrhovnog štaba. Veče pred desant, u gradu je za pripadnike partizanskih jedinica prikazivani filmski žurnali, "Bitka za Staljingrad" i "Desant na Krim", te pozorišne dramske predstave "Narodni poslanik" B. Nušića i Sterijin dramski komad "Kir Janja". Prethodno je u Drvaru održan Drugi kongres USAOJ-a (2. do 4. maj), koji je pozdravio major Randolf Čerčil, sin predsjednika Britanske vlade i velikog antifašiste Vinstona Čerčila, a u ime Ruske vojne misije major Suharov. Na bojišnoj prostoriji, na kome je trebalo izvesti operaciju uništenja Vrhovnog štaba NOV i POJ nalazile su se operativne jedinice Prvog proleterskog korpusa i djelovi Petog i Osmog proleterskog korpusa.

Naredbu za izvođenje velike ratne operacije uništenja komande partizanskih jedinica izdao je lično Adolf Hitler, sa zadatkom da se uništi rukovodstvo NOB-a, maršal Tito uhvati živ i paralizuje oslobodilački pokret u cjelini. Operaciji je dat naziv "Reselšprug" - "Konjićev skok", čija je idejna strateška zamisao formirana 04.02.1944. u Hitlerovom glavnom stanu u Rastenburgu. Samu operaciju u formi naredbe o njenom izvođenju lično je predstavio Hitleru jedan od najškolovanijih oficira Vermahta, maršal Fon Vajks, koji je u operaciju uključio padobrantsko desantne jedinice i specijalnu grupu divizije Brandenburg zajedno sa jedinicama Druge oklopne armije i SS padobranskim bataljonom, a sve s tim da se operacija izvede u najvećoj tajnosti, što je bio condicio sine qua non uspjeha. Za realizaciju operacije, u Vrnjačkoj Banji je održano 17. maja savjetovanje njemačke komande - Štaba Druge oklopne armije. Zapovijest sa izvršnom naredbom za izvođenje operacije izdat je 22. maja, a sama zapovijest početka operacije sa 23. majem. U gradu Drvaru Tito je 24. maja organizovao prijem za pripadnike Anglo-američke i Ruske vojne misije sa sugestijom da prenoći u istom objektu u gradu, ali je Tito naredio da on sa navedenim oficirima noć provede u Drvarskoj pećini, u improvizovanoj baraci na njenom ulazu.

Padobranski desnt započeo je 25. maja u 6,00 časova ujutro, a njemačke padobranske jedinice bile su podijeljene u četiri borbene grupe: "Panter" , "Crveni", "Zeleni" i "Jurišnik". Vazdušnim snagama 500. SS padobransko-lovačkog bataljona priključile su se jedinice Druge oklopne armije, prvi puk Brandergurg, 373. Pješadijska divizija, Borbene grupe "Vilam" i "Lapac", 92. motorizovani Granedirski puk, tri borbene grupe Sedme SS Brdske divizije, 105. SS izviđački bataljon i 21. Oklopna granedirska divizija, sa 4.000 četnika u ukupnom sastavu od 160.000 pripadnika SS sile. Cjelokupnu operaciju strateški i operativno nadzirao je komandant Druge okolopne armije general-pukovnik dr Lotar Rendulic, koji je imao veliko Hitlerovo povjerenje. Sama operacija "Konjićev skok" započela je snažnim bombardovanjem, a potom spuštanjem vazdušnog desanta na Drvar - 200 letilica i 170 jedrilica sa ukupno 780 padobranaca, te koncentričnim dejstvima njemačkih i kvislinških snaga. Procjena Vrhovnog štaba je bila da se Maršal Tito odmah izvuče iz pećine i dislocira na drugo bezbjednije mjesto, ali je to Josip Broz odbio, dobro procijenivši operativnu situaciju i izdavši nove vojne zapovijesti za odbranu Drvarske pećine, pri čemu je izvršena evakuacija svih zatečenih ljudi i arhivske građe u njoj. U pećini su ostali samo Tito, Arso Jovanović, Aleksandar Ranković, Veljko Dragićević i general Sreten Žujović. Poginuo je načelnik Odjeljenja za vezu Vrhovnog štaba Veljko Dragićević, a sva šifrantska radio-telegrafska baza sa signalima bila je uništena, pa su generali Ranković i Jovanović izdali naredbu da se cjelokupna komunikacija sa operativnim štabovima NOV i POJ izvodi putem kurira, koji su u tim trenucima, kao i tokom slavne oslobodilačke epopeje, izvršili veliko herojsko djelo.

Poslije izvjesnog vremena, članovi Vrhovnog štaba napustili su Drvarsku pećinu i sklonili se na bezbjednije mjesto - u rejon Mandića mosta, zajedno sa Kardeljem, Milentijem Popovićem, Ivanom Milutinovićem, generalom Mirkom Jovanovićem i Titovim ličnim pratiocem Nikolom-Nikicom Prljom. Velika vazdušna operacija - Desant, zajedno sa pridruženim kopnenim snagama nastavila je svoju ofanzivu u bici za osvajanje Drvara koja je trajala sve do 2. juna, ali koju su jedinice VI Ličke divizije I, V i VIII proleterskog korpusa, oficirski baraljon škole Vrhovnog štaba herojski odbranile i nastavile slavni oslobodilački pohod u veliko djelo oslobođenja jugoslovenskih naroda od najveće oružane sile u ljudskoj povijesti - njemačkog Vermahta.

Bitka za Drvar i Desant na Drvar predstavljaju istorijsko i oslobodilačko nasljeđe, kao zajednička baština velikog pokreta slobode ex jugoslovenskih naroda.

( Čedomir Bogićević )