Klesarski čas: Kamenom sve počinje i kamenom sve završava

Jedini način da se čovjek zaštiti od svijeta, jest da živi nightshift. Sve ostalo je dnevna mora.

Romano Bolković

Krenete iz Podgorice ka Tuzima, prođete kružni tok - i poslije tačno 1.8 km ugledaćete tablu: Sportski aerodrom - i strijelicu za skretanje ka sjeveroistoku, dakle u lijevo - onda idete još 1.2 km - prašnjavom putem kroz boriće, koji polako nestaju (šumokradice) - i odjednom se pred vama otvaraju i nebo i zemlja.

Stigli ste na jedno strašno široko mjesto.

Desno je aerodromska zgrada, odnosno hangar, a ispred vas je nevjerovatna zelena poljana koju krasi asfaltirana poletno-sletna staza Sportskog aerodroma. Tu su i dvije pristupne staze, takođe asfaltirane - jedna ide paraleno sa zgradom i vodi do južnog kraja poletno-sletne staze, a druga je upravna na prvu - i skoro da se nastavlja na put kojim ste došli - a vodi do polovine poletno-sletne staze, otprilike.

Nisam imao namjeru da klešem toga dana - ali sam se ipak i ja prihvatio posla u jednom trenutku - ponijelo me, moram priznati - taman toliko da zaradim par komada mesa sa roštilja

Iza poljane su kuće, tj. naselje koje gravitira Ulici Španskih boraca, iznad imamo Kakaricku goru i istoimeno nelegalno naselje, još dalje su kučke planine, plavo nebo itd. I sve bi bilo savršeno da u vidokrugu nema tih gomila šuta i drugog otpada, mahom građevinskog. Ipak je ovo CG, takve stvari vas podsjete da je do sreće još dalek put.

Dragan - Šoro Ivančević - pilot - i Zlatko Vujotić - jedna vrlo kompleksna ličnost: građevinski preduzimač, samouki arhitekt i dizajner, auto-restaurator i pasionirani kolekcionar VW tip 1 tzv. Buba, poklonik Harli-Dejvidson (Harley-Davidson) motora, brzih plovila, letjelica i letenja i ko zna čega još - nedavno su zakupili Sportski aerodrom "Špiro Mugoša" i pripadajući mu hangar - i počeli su građevinski radovi na obnovi (i tipološkoj rehabilitaciji) hangara - odnosno reprezentativnog dijela hangara koji gleda na pistu i pripadajuće mu fasade - što će reći sjevernog dijela, gdje se nalaze razne aerodromske prostorije, kao i toranj/osmatračnica.

Prostorije su ortački podijeljene na pola, otprilike, i predviđeno je da se istočna strana -Ivančevićeva - ona prema Tuzima, tj. vinogradima - uredi bliže originalnoj varijanti, uz stanovita poboljašanja i preinake - a zapadna fasada - Vujotićeva - u vernakularnom stilu - odnosno u Vujotićevom stilu (zvdesign.info) - mediteransko-crnogorskom stilu, preciznije. O Vujotićevim ostvarenjima je već bilo riječi na ovom mjestu - s posebnim naglaskom na ambijentalnoj cjelini Pješačac na Skadarskom jezeru.

Kad je riječ o građenju, Vujotić insistira na prirodnim materijalima: drvetu, crijepu, kovanom željezu - i naravno: na kamenu - kamenom sve počinje i kamenom sve završava.

Dakle, o kamenu je ovdje riječ - o našem ljutom kamenu u koji se svi redom kunemo, ali o kojemu vrlo malo znamo, čast izuzecima, svakako.

Priča počinje prije nekih 5-6 godina, kada je student arhitekture Filip Krgović kontaktirao Vujotića - i izrazio želju da praktično uči zanat gradnje koja počiva na tradicionalnim načelima, na prirodnim materijalima i na autentičnim mediteransko-crnogorskim obrascima građenja. Pao je dogovor - ali Krgović nije uspio da uskladi svoje obaveze - i od Krgovićeve ideje nije bilo ništa. Krgovića je život odnio na neku drugu stranu.

Važno je istaći, na ovom mjestu, da se Vujotićeva fascinacija tradicijom gradnje u kamenu graniči sa opsesijom - i da ta opsesija, kao i svaka opsesija, podrazumijeva svakovrsne žrtve - što vam je sasvim jasno nekih 15 minuta nakon što ste upoznali Vujotića - tako da Krgoviću vjerovatno nije bilo jednostavno okrenuti u Vujotićevom pravcu, krupna bi to bila odluka - jer postoji još jedna stvar koja vam je jasna 15 minuta nakon što ste upoznali Vujotića i čuli par priča o kamenu: kamen je zapravo zarazan materijal - i ako u vama postoji taj klesački nerv, a mladi ste - ko zna gdje vas to može odvesti.

U trenutku kada je Vujotić, ima tome barem 7 godina, probudio u meni taj klesački nerv, nisam bio baš toliko mlad, moram priznati - ali sam ipak otišao do gvožđare i kupio 3-4 dlijeta i jedan dobar čekić, od kilo i po, za početak. Danas imam barem trideset raznih dlijeta, desetak raznih čekića i nekih petnaestak kamenih blokova - vrlo ozbiljnih blokova - naslaganih pored naše kuće - što ispada dva bloka godišnje, u prosjeku - bilo bi ih sigurno više, ali...

Kako bilo, Zlatko Vujotić je napisao jedan vrlo interesantan tekst o kamenu i o građenju kamenom, naslovljen "Kruženje vječnog kamena" - tekst je objavljen u časopisu Komuna, broj 8, koji uređuje Amer Ramusović - a potrefilo se da Vildan Ramusović, Amerov sin, studira arhitekturu na podgoričkom Arhitektonskom fakultetu - pa se Vildan obratio Vujotiću, u svoje i u ime desetorice drugara, kolega sa fakulteta - molbom da im Vujotić, svima zajedno, održi par časova iz predmeta klesanje kamena i zidanje kamenom - i upravo je to bio povod našem okupljanju na Sportskom aerodromu.

Dobar je to osjećaj, siguran sam, meni se nikad niko nije obratio s molbom da ga uputim u tajne arhitektonske kritike, tj. pisanja o arhitekturi.

Vujotić je, sa svoje strane, pozvao Milana Jankovića iz Jankovića krša, odnosno sa Cetinja - klesara i zidara, specijalistu za sve vrste kamenarskih radova - i Milanovog sina Jovana, koji je očeva desna ruka, a inače je student Fakultata za politehniku, UDG.

Milan Janković je upućen i u tajne kovanja i kaljenja, tako da sva dlijeta koja koristi za obradu kamena sam izrađuje u svojoj kovačkoj radionici. Milanov alat - to vam je posebna priča - koju ću vam jednom ispričati, obećavam - u kompletu sa pričom o malom pogonu za obradu kamena koji vode Jakovići, Milan i njegov brat Dušan.

I što još da vam kažem - prvo je Zlatko održao malo uvodno predavanje, onda je Milan obradio jedan blok - i počela je praktična nastava. Studenti su vrlo ozbiljno klesali, među njima je bilo nekoliko vrlo talentovanih klesara.

Nisam imao namjeru da klešem toga dana - ali sam se ipak i ja prihvatio posla u jednom trenutku - ponijelo me, moram priznati - taman toliko da zaradim par komada mesa sa roštilja.

A onda sam pozdravio veselu družinu - koja je nastavila da se zabavlja. Čuo sam da je poslije bilo i letenja...

U povratku sam opet primijetio kuće braće Stanaj - uvijek ih primijetim, pogotovo kad sam na biciklu - nalaze se sa desne strane, malo prije kružnog toka. Pokušavao sam da se sjetim ko je radio te kuće - ali sam se prvo sjetio te gospođe, koja se prije nekih 5-6 godina javila na telefon Rokšpeda - na taj broj koji sam pokupio sa njihove Internet stranice - i koja je bila ubijeđena da je pitanje o autoru projekta kuća braće Stanaj neka vrsta provokacije, što li...

Kuće su OK, kuće su stvarno dobre.

Kažu da je autor tih kuća Faruk Kapidžić (ADS studio) iz Sarajeva - poznat po Avazovom tornju (Avaz Twisted Tower) u Sarajevu.

Nadam se da Kapidžić neće doći u priliku da jednim takvim tornjem uresi i naš već dobrano urešeni glavni grad (Moraće naš dragi Ranja Krivokapić da dobro prelomi u glavu - inače izgoresmo, svi zajedno).

Kuće Stanaja su OK, definitivno.

( Borislav Vukićević )