SFRJ sistem: Kako smo se nekad branili od nepogoda

O današnjim mogućnostima balkanskih zemalja za djelovanje u vanrednim situacijama vladaju podijeljena mišljenja, ali malo ko, dok gleda jezive slike iz poplavljene Srbije i BiH, propusti da se sjeti kako je bivša domovina, SFRJ, imala efikasnu odbranu od ovakvih pojava.

U razgovoru za „Vijesti“, bivši dugogodišnji visoki republički funkcioner Civilne zaštite (CZ) koji je zamolio da ostane anoniman, ponovio je da je današnji sistem koji država podiže u slučaju stihije umnogome drugačiji od onog koji je bio stvaran i održavan u vrijeme Titove Jugoslavije. Akcenat u doba samoupravnog socijalizma bio je na društvenom konceptu opštenarodne odbrane, u kojem su sve opštine imale mnogo više nadležnosti, moći i para „jer su u to vrijeme same finansirale svoje zdravstvo i školstvo, postavljale načelnike milicije, sudije i tužioce“.

„Onda su u jedinstvenom sistemu odbrane i zaštite bili vojska, milicija, Teritorijalna odbrana (TO), CZ, Službe osmatranja i javljanja, državni organi i organizacije. Svaka opština i mjesna zajednica (MZ) osamdesetih godina prošlog vijeka imale su svoj Štab CZ koji je imao veliki značaj, a potpuno drugačije su bili regulisani prava i obaveze u oblasti zaštite i spasavanja. Svaka opština je imala planove za vanredne prilike sa ukupno 16 razrađenih mjera akcije, a jedinice CZ imale su redovne godišnje vježbe na kojima su testirani njihova spretnost i ispravnost opreme. U opštinama su bili po dva, tri profesionalna radnika u CZ. Znalo se gdje su udaljena seoska domaćinstva, da bi se u slučaju velike zime odmah prikupili u jedan prihvatni objekat, a ne da se spasilački efektivi izlažu naprezanjima na više pravaca samo za po jednu familiju“, priča sagovornik „Vijesti“.

Bivši rukovodilac CZ napominje da su u to vrijeme u slučaju izbijanja nepogode, opštinski i štabovi CZ po mjesnim zajednicama bili u stalnom zasjedanju, „na direktnoj vezi sa aktiviranim povjerenicima CZ u svakoj zgradi i u svakom selu“, a da bi društvena preduzeća koja imaju potrebna materijalno-tehnička sredstva (MTS) bila u stanju pripravnosti da po potrebi izvedu mašine na teren. Sve opštine su imale detaljan popis MTS kojima raspolažu preduzeća i građani, od kamiona, buldožera i dizalica do šatora, vreća za spavanje, agregata, terenskih vozila i tovarnih grla-magaraca, mazgi i konja. Svi građani i preduzeća imali su obavezu da u slučaju potrebe svoja MTS daju CZ.

„Sve opštine su takođe imale svoje robne rezerve-konzerve, ulje, brašno, hrane za najmanje 30 dana, dok su sve zdravstvene ustanove imale rezerve ljekova za ovakve (ne)prilike. Sve javne službe, čak i novinari, sve je u takvim situacijama bilo u funkciji zaštite i spasavanja, a ne stvaranja panike. Komunikacija je išla preko Službi za osmatranje i javljanje u koje su bili uključeni i JNA i milicija, lučke kapetanije i meterorološke stanice, telefonima i preko radio-stanica, koje su bile i u svakoj MZ. Akcenat je bio na obuci stanovništva, o ovome se predavalo i u školi i u preduzećima, državnim organima“, dodaje naš sagovornik.

Sjajan primjer kako je „stari model“ funkcionisao dala je opština Bar neposredno nakon aprilskog zemljotresa 1979. Sve strukture kojima je komandovao Štab CZ sa tadašnjim predsjednikom opštine Blažom Orlandićem na čelu, u kratkom vremenu su izmjestile pod šatore sve državne organe i bolnicu, zbrinule stanovništvo, organizovale koliko-toliko redovan život institucija i građana u vanrednim okolnostima.

„Bar je inače nakon zemljotresa 1968. obraćao posebnu pažnju razvoju planova za ovakve intervencije, kada je tamo bilo poplava odmah su uvodili buldožere na teren i probijali puteve, a građane čiji su domovi bili plavljeni smještali u hotele, čini mi se u Čanju. Naravno, svi troškovi mehanizacije i smještaja bili su naknadno izmirivani. Ali, ovakav koncept je odavno prevaziđen jer je bio preglomazan i skup, postao je vremenom sam sebi svrha jer je bilo malo akcidenata“, zaključio je sagovornik „Vijesti“.

( Radomir Petrić )