EU neefikasna, u Crnoj Gori previše veto igrača

Evropska unija je od 2007. do 2017. svojom politikom u Crnoj Gori, zemlji koja je od strane njenih visokih zvaničnika prepoznata kao uspješan primjer evropskih integracija na Zapadnom Balkanu, proizvela negativne ojačavajuće efekte u ključnim kriterijuma pristupanja, odnosno u reformi pravosuđa i borbi protiv korupcije,

To je ocijenio predavač na češkom Masarik Univerzitetu Vladimir Vučković, koji je u Brnu nedavno odbranio doktorsku disertaciju „Neuspjeh EU u evropeizaciji Crne Gore“ (EU’s Failure in Europeanizing Montenegro).

“Nedosljedna i neefikasna politika uslovljavanja EU s jedne strane, i nepovoljni domaći politički uslovi, iznad svega nedostatak političke volje da na odgovarajući način sprovede reforme, s druge strane, posljedično su rezultirali evidentno slabim i neujednačenim napretkom Crne Gore u procesu pristupanja EU. Strategija popustljivosti EU posljedično je kreirala stanje u kome Crna Gora može ostvarivati benefit od selektivnog pristupa ispunjenje političkih uslova. U situaciji u kojoj se od zemlje traži da smanji politički uticaj u pravosuđu i da obezbijedi opipljive i kredibilne rezultate u borbi protiv korupcije na visokom nivou, Crna Gora radije bira da se krije iza relativno dobrih rezultata ostvarenih u dijelu jačanja regionalne saradnje rješavajući dimenziju politizacije samo u površnim uslovima”, kazao je Vučković za “Vijesti”.

Ovo je, koliko primjećujem, prvi naučni rad tog nivoa, kako u Crnoj Gori tako i u inostranstvu, koji dokazuje da Crna Gora simulira reforme na putu ka EU. Kako to tumačite?

Pomenuta doktorska teza je prvi naučni rad ovog tipa koja dokazuje da postoji odsustvo transformative moći EU u ključnim kriterijuma pristupanja tokom desetogodišnje integracione faze Crne Gore. Evidentno je da vidljiv nedostatak literature o evropeizaciji Zapadnog Balkana ostavio traga i na promišljanje i objašnjavanje efekata tranformativne moći EU na zemlje kandidate. Vjerujem da je ova teza otvorila veći prostor za akademsku zajednicu i šire u cilju posvećivanja ispitivanju procesa evropeizacije ne samo Crne Gore već i cijelog regiona.

U radu pominjete veto igrače. Da li biste objasnili taj termin?

Cebelisova teorija veto igrača konstatuje da u svakom društvu postoji određen broj privatnih i javih aktera čija je podrška potrebna u cilju promjene domaćeg pravnog statusa kvo. Na osnovu teorije, što više veto igrača ostvaruje svoj uticaj i interes u društvu, manje vjerovatno je očekivati da će se status kvo i promijeniti. U slučaju Crne Gore, ostaci post-komunističkog nasljeđa i dalje igraju aktivnu ulogu u podrivanju reforme pravosudnog sistema i borbe protiv korupcije tokom čitave integracione faze.

Veto igrači, kao što su post-tranzicioni profiteri, poslovna koruptivna elita, finansijski tajkuni... kroz različite načine podrške finansiranja vladajućih garnitura su duboko infiltrirani na svim državnim nivoima upravljanja i administracije. Uska saradnja između političke elite i veto igrača primarno osigurava sigurnost ovih igrača od potencijalne istrage, podizanja optužnice i na kraju finalne presude za koruptive slučajeve, permanetno kroz jak politički uticaj u pravosuđu, posebno kada je riječ o nezavisnosti i nepristrasnosti sudija i tužilaca. To je uzak krug post-tranzicionih pobjednika koji su povezani sa vladajućom partijom, posljednično ostvarujući benefit kroz različite korupcione afere u oblastima privatizacije, urbanizma, javnih tendera i nabavki.

Kako EU može da izvrši pritisak na zvaničnu Podgoricu?

Nažalost, EU nije razvila mehanizme pritiska na zemlje kandidate koje žele da postanu punopravne članice EU, i realno je očekivati da Unija to neće uraditi u budućem periodu imajući u vidu da se i dalje suočava sa velikim brojem svojih unutrašnjih problema. Umjesto toga, ciljna zemlja je ostavljena u integracionim procesima i jednostavno je lišena benefita kroz uspostavljanje bližih i jačih institucionalnih veza sa EU.

Zar klauzula balansa nije mehanizam kojim EU može da pritiska zemlju kandidatkinju?

Ne nužno. Kao novinu u okviru Strategije pristupanja i Izvještaja o napretku za Crnu Goru za 2014. godinu, EU je uvela klauzulu balansa kao potencijalni okvir uslovljavanja zemlje kandidata u procesu pristupnih pregovora kroz dalje zamrzavanje pregovaračkog procesa ukoliko privremena mjerila iz oblasti vladavine prava nisu ispunjena. Uticaj EU na države aspirante je definisan kroz politiku uslovljavanja EU, ali ni ovaj sistemski pristup nije podrobno određen, posebno kada se radi o aktivaciji mjere kao što je klauzula balansa.

Ukoliko uzmemo u obzir da je EU uvela klazulu balansa još 2014. a da i dalje nismo osjetili efekte njene primjene, posebno kada se radi o oblasti nezavisnosti pravosuđa i kredibilnih rezultata u borbi protiv korupcije, onda možemo konstatovati da Unija i dalje vodi nedovoljno konzistentnu politiku pritiska.

Po mom mišljenju, EU je uglavnom fokusirana na integracioni proces sam po sebi, a ne na ostvarivanje mjerljivih reformskih rezultata kod zemlje kandidata. Umjesto da se pozicionira kao efikasan voditelj u domenu jačanja vladavine prava, politika uslovljavanja EU u velikoj mjeri igra ulogu nadzornog aktera kroz konstantno ponavljanje onih preporuka koje nijesu ispunjene od strane zemlje kandidata, pri čemu ne nudi dodatne mjere u cilju prevazilaženja definisanog problema.

Problem nisu opozicione partije u Crnoj Gori, već vladajuća elita

Šta mislite o tezi da crnogorska vlast koristi ili manipuliše time što je značajan dio opozicije proruski orijentisan? Koliko je sužen prostor za pritisak EU u takvim okolnostima?

Problem ne predstavljaju opozicione partije čija ogromna većina nedvosmisleno podržava dalji nastavak pregovora o članstvu. Prije bih rekao da je problem u vladajućoj političkoj eliti koja sve više upotrebljava kritički narativ prema EU i njenom ustrojstvu. Po mom sudu, mogućnost Crne Gore da bira između politike alternativa i politike oportunizma predstavlja jedan od glavnih razloga zbog čega domaće političke elite demonstriraju kontinuiranu nespremnost da efektivno adresiraju Kopenhaške političke kriterijume.

Konkretnije, otvorena mogućnost Crne Gore da sarađuje sa drugim međunarodnim faktorima, prije svih sa Kinom i Turskom, a ne samo sa EU, odnosno sa onim silama koji ne dovode u pitanje politički legitimitet vladajuće elite, niti se miješaju u unutrašnje političke procese i odnose, je značajno uticala na redukciju euforije daljeg nastavka pristupnih pregovora kod vladajuće elite. Kao rezultat, EU se kontinuirano suočava sa visoko problematičnim procesom evropeizacije Crne Gore tokom cijele integracione faze.

( Vladan Žugić )