Bensedin i xanax k'o burek i jogurt

Crna Gora je prema potrošnji sedativa makar šest puta iznad prosjeka Evropske unije; stepen samoubistava Crnu Goru svrstava u top 10 zemalja na svijetu, odnosno na drugo mjesto u Evropi, što bi trebalo da bude dovoljno da alarmira državne institucije, smatra Radoje Cerović, psiholog, magistar kliničke hipnoze i ekspert za komunikacije.

Cerović je protekle sedmice sa naloga @cgtvituje vodio diskusiju tokom koje je raspravljano da li je Crna Gora depresivna i zašto, šta može da se uradi u vezi sa velikom potrošnjom sedativa, šta su razlozi depresije u zemlji...

Učesnici u diskusiji su na pitanje Cerovića o psihološkoj i emocionalnoj situaciji u Crnoj Gori kazali da je situacija uglavnom loša i da “više vode pijemo zbog ljekova nego što nam se pije”, te da se bensedin i xanax piju kao burek i jogurt jer je ljude sramota da idu kod psihoterapeuta, pa uzimaju tablete na svoju ruku. Dodatno, smatraju učesnici diskusije, ljekovi se piju u tim količinama jer “smo mentalitetski skloni da idemo linijom manjeg otpora, u svemu”.

Cerović je kazao da ne postoji istraživanje putem kojeg bi se decidno moglo tvrditi bilo šta, ali postoji niz izuzetno zabrinjavajućih indicija. On je pozvao Ministarstvo zdravlja da hitno oformi radnu grupu koja bi istražila fenomen depresije i poremećaja raspoloženja građana Crne Gore.

Druga ozbiljna indicija je stepen samoubistava - u prošloj godini u Crnoj Gori se desilo oko 22 samoubistva na 100.000 stanovnika, što bi Crnu Goru svrstalo negdje oko šestog ili sedmog mjesta na svijetu i nesumnjivo drugog u Evropi, kaže Cerović.

“Ako su ovo tačni podaci onda smo iznad Japana (u kojem je samoubistvo tradicionalno čin časti i ne mora biti povezana sa depresijom koja je relativno malo zastupljena u toj zemlji), ali i iznad zemalja koje su u ratu već godinama ili se bore sa ekstremnim ekonomskim situacijama. Možemo samo da se 'nadamo da u nekoj od zemalja trećeg svijeta za koje nijesu dostupne relevantne statistike, leži neka nacija koja nas u ovoj tužnoj ljestvici može nadmašiti i spustiti nešto niže na rang listi”, dodaje on.

Prema riječima Cerovića, ekonomsku situaciju ne bi trebalo povezivati sa depresijom.

Autori navode npr. Iran kao jedan od primjera zemlje u kojoj postoji negativan odnos prema sreći, pozitivnim emocijama i hedonističkim iskustvima. Pri tom argumentuju kako u toj zemlji ljudi često vjeruju da se ne valja smijati, jer ćete to platiti (plakanjem) naknadno, da ne treba biti ponosan na sopstvena dostignuća i njima se dičiti u društvu, jer će vas snaći kazna 'urokljivih očiju'..

Govoreći o mentalitetu kao uzroku depresije crnogorskih građana, Cerović je rekao da je on kao objašnjenje jedna nejasna kategorija, te da je možda 'bolje govoriti o kulturi nacije (kao skupu implicitinih i eksplicitnih sistema vrijednosti i ubjeđenja koja su većinski raširena u nekoj naciji)'. “Neka istraživanja (kojima Crna Gora nije pokrivena, npr. Joshanloo i Weijers) se bave npr. pojmom 'odnosa prema pozitivnim emocijama'. Autori navode npr. Iran kao jedan od primjera zemlje u kojoj postoji negativan odnos prema sreći, pozitivnim emocijama i hedonističkim iskustvima. Pri tom argumentuju kako u toj zemlji ljudi često vjeruju da se ne valja smijati, jer ćete to platiti (plakanjem) naknadno, da ne treba biti ponosan na sopstvena dostignuća i njima se dičiti u društvu, jer će vas snaći kazna 'urokljivih očiju'... Moguće da smo porijeklom Persijanci (Iranci), ne znam šta vi mislite? Nesumnjivo je da ubjeđenja zahvaljujući kojima ljudi bježe od 'pozitivnih iskustava/emocija', smatrajući ih nelegitimnim i opasnim, ne može samo po sebi da dovede do kolektivne depresije, ali može da uspostavi opšti disbalans u korist negativnih osjećanja koji i te kako pogoduje razvoju depresivnih i anksioznih stanja”, objašnjava on.

Cerović kao interesantna navodi i istraživanja po kojima zemlje u kojima su zastupljene neke genetske predispozicije za depresiju (poput 's' verzije gena 5-HTTLPR) u suštini imaju relativno nizak nivo tog poremećaja, što uglavnom pripisuju 'kolektivnoj' svijesti i neindividualističkom načinu razmišljanja. “Smatra se da je individualizam, usamljenost i osjećaj izolovanosti jedan od važnih faktora koji pogoduje razvoju poremećaja raspoloženja. S druge strane u Crnoj Gori imamo istraživanje UNDP-a koje pokazuje da prosječan Crnogorac, isključujući najužu porodicu, ima povjerenja u još oko dvije osobe! To je puno ispod prosjeka i regiona i EU”.

Cerović dodaje da mnogi drugi faktori koji su takođe zastupljeni u socijalnoj kulturi Crne Gore pogoduju onome što teoretičari poput Selgmana nazivaju 'naučenom bespomoćnošću'.

Mala društva nude veoma mali broj socijalnih hijerarhija u kojima se pojedinac može 'oprobati', a u Crnoj Gori se sve uglavnom svodi na pitanja fizičke snage i agresivnosti s jedne ili bogatstva/moći s druge strane

“Na primjer, imamo niz ubjeđenja koja se odnose na nemogućnost uticanja na sopstvenu sudbinu (ništa ne zavisi od mene, krivi su roditelji, poslodavci, političari...). Da ne govorimo o velikoj opterećenosti socijalnim hijerarhijama i socijalnim statusom. Mala društva nude veoma mali broj socijalnih hijerarhija u kojima se pojedinac može 'oprobati', a u Crnoj Gori se sve uglavnom svodi na pitanja fizičke snage i agresivnosti s jedne ili bogatstva/moći s druge strane. Socijalne hijerarhije kod žena su opterećene nizom tradicionalističkih načina razmišljanja o ulozi žena u društvu, o njihovom pravu na izražavanje sopstvenog mišljenja, kao i o pravu na izražavanje seksualnosti, što sve dodatno komplikuje sliku. Dodajmo na to da nam je stepen altruizma i solidarnosti u 10 najgorih na svijetu (World Giving Index) i dobićemo kompletnu sliku. Sliku o usmjerenosti na sebe (na sopstveni bol i patnju), osjećaj beznadežnosti i isključenosti iz društva”, kazao je Cerović.

On će 15. maja u prostorijama Centra za demokratsku tranziciju održati predavanje na neku od tema koje su predložili učesnici diskusije.

“Crna Gora na Tviteru – uključi se u promjene” je projekat CDT i Kancelarije programa Ujedinjenjih nacija za razvoj (UNDP) u Crnoj Gori, koji ima za cilj osnaživanje društvenog aktivizma putem te mreže. Kroz projekat Crna Gora na Tviteru – uključi se u promjene i putem zvaničnog naloga @cgtvituje tokom šest mjeseci, tviteraši i šira javnost će imati priliku da upoznaju Crnu Goru na način kako je vide afirmisani stručnjaci iz različitih oblasti. Svakih sedam dana sa zvaničnog naloga @cgtvituje tvituje drugi učesnik u projektu, koji će javnosti saopštavati svoje stavove iz oblasti koju poznaje.

Do 9. maja će tvitovati novinar Darko Ivanović. Njegove objave mogu se pratiti na hashtagu #medijicg.

Ne prilaze ženama jer se boje odbijanja

Muškarci u Crnoj Gori imaju najmanji nivo inicijative u regionu, kaže Cerović.

“Nekomunikativnost između polova je nešto što bi bilo takođe vrijedno istraživanja. Sa neke lične tačke gledišta, a vjerujem da većina onih koji su proveli određeno vrijeme u inostranstvu dijeli takvo mišljenje, rekao bih da je inicijativa od strane muškaraca veoma mala, da je sve skopčano sa strahom/aksioznošću od neuspjeha i odbijanja... Ženama je s druge strane kulturno zabranjena inicijativa, to je skopčano sa tradicionalnim vrijednostima. Ljepota poroka, Živka Nikolića je i dalje aktuelna metafora našeg društva”, rekao je on.

Promjene u tom domenu, prema njegovim riječima, “zahtijevaju duboke zahvate u strukturi kulturnih normi”.

Frustrirani hejteri i trač majstori

Sudeći prema komentarima na portalima, društvenim mrežama, nemali je broj onih koji su skloniji kritici svega što drugi čine, nego da sami pokrenu neku akciju i pokušaju da donesu neku promjenu. Odakle toliko “hejta” (to hate, engl. “mrzjeti”)?

“Depresija se definiše i kao "naučena bespomoćnost” što se direktno pretače u frustraciju, osjećaj zapostavljenosti, povrijeđenosti. Kod muškaraca (pogotovu u našoj kulturi) to se pretvara u ljutnju i agresivnost, bijes. Hejt nije ništa drugo nego posljedica te bespomoćnosti, osjećaja da je nemoguće promijeniti i uticati na stvari. Hejt paradoksalno ništa ne doprinosi promjenama u društvu, ogorčenost nije releventan zamajac društvenih promjena. Pravo na hejt koje se kod nas doživljava kao neka vrsta osnovnog ljudskog prava, u suštini stvara samo još hejta.

Slično je i sa ogovaranjem i agresivnim tračarenjem. Svi su pod nekom vrstom zlonamjerne prismotre i kritike, što samo doprinosi bjesomučnoj potrebi za prilagođavanjem (konformacijom) postojećem i većinskom mišljenju u šablonu. Sigurno ne razvija ni nezavisnost, ni kreativnost ni socijalnu angažovanost osim na većinski prihaćenim i izanđalim, šablonskim inicijativama”.

“Konzervativna društva, uključujući naše, nijesu baš poznata po želji za promjenama, pogotovu tako dubokih sistema ubjeđenja”.

Ne plaše se toliko homoseksualaca koliko od promjena

Crnogorci su previše opterećeni pitanjem LGBT osoba, smatraju učesnici diskusije. Cerović kaže da je razlog tome “strah od bilo kakve promjene”.

“To nije toliko fobija od homoseksualaca koliko je fobija od opštih društvenih promjena, od napuštanja tradicionalnih vrijednosti koje se smatraju kao bogom dane, fobija od seksualnosti uopšte i nemogućnost otvorene komunikacije na tu temu. 'Neka oni rade šta hoće, samo neka sjede kući' kao dominantno mišljenje anti gay pride većine u stvari odražava strah od neophodnosti sagledavanja i komunikacije o seksualnosti uopšte, strah da se ne naruši patrijarhalni kult muškarca-ratnika i strah od sagledavanja nekih sopstvenih poriva i želja, koje su socijalno neprihvatljive... Davno je Adorno u SAD govorio o prototipu klerodesničarskih osoba kroz pojam 'autoritarne ličnosti'. Ko želi da pogleda koje su karakteristike tih osoba, prepoznaće dobar dio rodbine, drugova i komšiluka...”.

Govoreći o seksualnosti uopšte i seks terapijama, Cerović je kazao da je u Crnoj Gori inače tabu na tu temu i dalje veoma izražen i pomaci djeluju vrlo površinski.

“Ne smijemo zaboraviti da je većina neorganskih i nemedicinskih seksualnih poteškoća u stvari vezana sa anksioznošću, dakle opet sa poremećajima raspoloženja. Opet nemamo dobrih podataka, zasnivamo se na iskustvima onih do kojih dolaze slučajevi sa seksualnim poteškoćama, poput urologa i ginekologa”, rekao je on, dodajući da u Crnoj Gori ne postoji ponuda seksualnih terapija, koje predstavljaju jedno relativno samostalno polje u psihoterapiji.

( Damira Kalač )