Kako zaustaviti militarizaciju Evrope

Provjereni, povjerljivi izvori Der Špigela, najuglednijeg njemačkog nedjeljnika, iz sjedišta NATO u Briselu tvrde da je generalni sekretar NATO Anders Fog Rasmusen vidno “procvjetao” poslije nasilnog obrta krize u Ukrajini. Takvo ponašanje Rasmusena je za mene bilo potpuno očekivano. Već duže vrijeme Rasmusen je putovao po evropskim prijestonicama i ubjeđivao nosioce izvršne vlasti da ulažu više u odbranu i vojnu industriju. Nije, međutim, nailazio na razumijevanje sagovornika. Evropske vlade, pod pritiskom građana zbog sve surovijeg smanjivanja socijalnih programa i enormne nezaposlenosti mladih, nisu bile raspoložene da povećavaju potrošnju za oružje, za tenkove, rakete, bespilotne letilice, vojne avione i brodove. Prioriteti su im naravno sredstva za kvalitetan život (vrtići, škole, muzeji, bolnice), a ne za što bržu i nasilniju smrt.

I statistički podaci ukazuju da trend ulaganja u vojsku značajno slabi. Prema nalazima relevantnih naučnih instituta, kao što je na primjer SIPRI iz Stokholma, budžetska potrošnja za vojnu industriju u državama Evrope je u posljednje četiri godine opala od 8 do 30%, zavisno od države. Čak je i projektovani vojno-bezbjednosni budžet SAD-a za 2015. godine najmanji od kraja Drugog svjetskog rata. To naravno znači i manje novca za zloglasne obavještajne službe i sigurno da je izazvalo ne mali broj neprospavanih noći u Lengliju, sjedištu CIA.

U isto vrijeme, NATO misija u Avganistanu se mora privoditi kraju, a da se nisu postigli javno deklarisani ciljevi. Niti su talibani pokoreni, niti je proizvodnja heroina smanjena, niti su zaživjele vladavina prava i demokratija. Preko tri hiljade i po NATO vojnika je poginulo, kao i desetine hiljada avganistanskih civila. Na čiju savjest idu sve te nepotrebne, tragične smrti? Iako je odavno poznato da strana vojna intervencija ne može obezbijediti dugotrajan mir i da nasilje samo vodi još većem nasilju, NATO je prije tri godine vojno intervenisao i u Libiji, a spremao se i za vojnu intervenciju u Siriji. Ništa, ama baš ništa, nije naučeno iz avganistanskog debakla.

Servilna spoljna politika crnogorske vlade dovela je do toga da i građani Crne Gore „bace“ u avganistanski sjever više od deset miliona eura, a izgubljen je i jedan ljudski život. I sve to jer su premijer Milo Đukanović i tadašnji ministar odbrane Boro Vučinić tobože branili „globalni mir“ i „granice slobodnog svijeta“, a u stvari ih je interesovao samo sopstveni politički opstanak. To se nastavilo i do današnjeg dana, a najnoviji bizarni detalj su Đukanovićeve fantazmagorične tvrdnje o „anti-NATO“ snagama koje mogu destabilizovati Balkan. Upravo je NATO trajno destabilizovao Balkan praveći od njega poligon za provokacije i vojna dejstva ka Istoku. Novosagrađena američka vojna baza Bondstil na Kosovu je jedna od najvećih u Evropi.

Suočeni, dakle, sa neslavnim povlačenjem iz Avganistana i drastičnim nepovjerenjem oko finansiranja, mnogi zvaničnici NATO nisu krili paniku da će se možda vlade koje ih finansiraju konačno zapitati ima li NATO zbilja ikakav smisao postojanja. Za tzv. „globalni rat protiv terorizma“ očigledno nije bio dovoljno efikasan i uspješan, a i kako opravdati na primjer potrošnju za ratne brodove ili podmornice, nosače nuklearnih bojevih glava, vrijedne stotine miliona eura, kada su vam oni za koje kažete da su vam najveći neprijatelji male mobilne grupe koje se kriju po pećinama ili kojima je kamila tehnološki najsavremenije sredstvo transporta. Upravo zbog toga je bila stvar najveće urgencije pronaći „pravog“ neprijatelja, veliku, moćnu državu kojoj se mogu pripisati svi mogući grijesi, posebno onakvi koji NATO mogu izvući iz finansijskog škripca.

Geopolitički gledano, još od vremena Mehena i Mekindera, Rusija je igrala ulogu idealnog dežurnog krivca, a i nije toliko vremena proteklo od kraja Hladnog rata da se ne bi mogli ponovo i bez većeg truda aktivirati u zapadnom, posebno američkom, javnom mnjenju anti-ruski stereotipi. Ruski „medvjed“ je ponovo projektovan kao da se šapama razmahao prema Evropi, a čak ni zajednički interesi koje i Rusija ima u borbi protiv islamističkog terorizma nisu bili dovoljni da zaustave provalu rusofobije, posebno od strane medija bliskim zapadnim obavještajnim krugovima, kojih ima i u Crnoj Gori.

Rasmusen sada zbog situacije u Ukrajini može da odahne - NATO-u se „vratio“ stari neprijatelj zbog koga je i osnovan 1949. godine, i tako, u posljednja dva mjeseca, nema od njega politički ispunjenijeg čovjeka. Sada, sa proročke visine, svoje evropske sagovornike mnogo lakše ubjeđuje o neophodnosti povećanja vojnih budžeta, a navodi o milionskoj korupciji oko izgradnje nove zgrade sjedišta NATO u Briselu su odjednom utihnuli. Njegovi saveznici iz američkih političkih i vojnih struktura, vođeni istim motivom, alarmiraju predstavnike američkog Kongresa i lobiraju za hitno povećanje budžeta Pentagona. Bivši vrhovni komandant NATO snaga u Evropi Džejms Stavridis se tako, u američkom časopisu Forin Polisi, bliskom uticajnim spoljnopolitičkim krugovima, otvoreno zalaže za slanje vojne pomoći ukrajinskoj vojci za, kako ih naziva, „protivpobunjeničke“ operacije. Već se stotine američkih vojnika šalju u rubne zemlje NATO: Poljsku, Estoniju, Litvaniju, Letoniju. To je prvi put u istoriji da SAD ima produženo vojno prisustvo u ovim državama i označava opasnu militarizaciju granica sa Rusijom i uvertiru za izgradnju novih „berlinskih“ zidova. Ukrajinski premijer spornog legitimiteta Arsenij Jatcenjuk već u javnim nastupima pominje Treći svjetski rat. Ima li načina da se ovo opasno vojno zaoštravanje zaustavi prije nego što se pređe „crvena“ linija i svijet se nađe u novoj krizi nuklearnog tipa kao oko Kube u oktobru 1962. godine?

Ja mislim da ima. Naime, ne treba zaboraviti da su izbori za Evropski parlament zakazani za 25. maj, dakle, za manje od 20 dana. Evropski parlament odobrava ukupnu listu predloženih evropskih komesara, što znači da se sa novim odnosom političkih snaga u parlamentu može očekivati drugačiji sastav komisije. Postojeća Evropska komisija na čelu sa Žoze Manuelom Barozom je bila previše sklona na savezništvo sa interesima koji su se zalagali za neoliberalne privatizacije, smanjivanje socijalnih izdavanja, primat krupnog kapitala, vlast banaka, kao i za zatvorenost Evrope prema pravednoj integraciji istočnih zemalja, ne samo Rusije, nego i Turske. I brzina uvođenja sankcija prema Rusiji u datim okolnostima pokazuje da određene ideološke strasti zamagljuju dugoročnu viziju evropskog razvoja i prosperiteta. Militarizacija je pogubna za evropske građane, ali je izuzetno profitabilna za bankarsko-vojno-industrijski kompleks koji stoji iza NATO ekspanzije i koji je Barozova klika snažno podržavala. Ukoliko bi, međutim, na izborima pobjedu odnijele opozicione, ljevičarske snage, a posebno politička grupa Ujedinjene evropske ljevice, na čelu sa predsjednikom grčke partije Siriza Aleksisom Ciprasom, onda bi se situacija u Evropi dramatično poboljšala i miroljubivo, dogovorno razrješenje sukoba, ne samo u Ukrajini, nego i na drugim vojnim žarištima bilo bi mnogo izvjesnije. To bi značilo i preduzimanje koraka ka rasformiranju NATO jer vojno usmjerenje te organizacije, kao i problematična ideološka osnova, nisu adekvatni za stvaranje održivog mira i demokratskog razvoja institucija kako u Evropi, tako i šire.

I Crna Gora bi mogla da da svoj doprinos smirivanju političke situacije u Evropi i zaustavljanju dalje militarizacije, tako što bi odbila da da podršku bilo kojoj budućoj aktivnosti NATO. U isto vrijeme, Crna Gora bi mogla da iskoristi sadašnji status nepripadanja nijednom vojnom savezu, tj. de fakto vojne neutralnosti, da ponudi lokaciju za vođenje pregovora između suprostavljenih svjetskih sila. Kao nekada Beč, Berlin i Jalta, i Podgorica bi mogla da bude upisana u svjetske istorijske čitanke kao mjesto gdje su se postigli dogovori od nemjerljivog globalnog značaja.

( Filip Kovačević )