Čovjekomrzac se skriva u svakome od nas

Sedam godina nakon posljednje postevke jednog od najvećih Molijerovih komada, „Mizantropa“, u kom je ovogodišnji dobitnik Cezara za najbolji film („Gijom i dječaci za sto“) Gijom Gajen briljirao u ulozi Oronta, najveći čovjekomrzac našeg vremena Alcest, koji radije teži potpunom isključenju iz ljudskog društva nego da bude žrtva mediokriteta i hipokrizije istog, vratio se na scenu „Francuske Komedije“ (La Comédie-Française) u Parizu.

Autobiografski impuls

Režiju ovog puta potpisuje mladi reditelji Kleman Ervju Leže kome je ovo drugi put da radi Molijera. Prvi put je to bila „Kritika Škole za žene“ 2011. godine zahvaljujući kojoj reditelj i dolazi na ideju da naknadno postavi „Mizantropa“ na scenu ovog možda najdominantnijeg pariskog pozorišta, osnovanog baš u Molijerovu čast 1680. godine.

Molijer svojim komadom, izvedenom prvi put 1666. godine u Pozorištu „Kraljevske palate“ (Théâtre du Palais-Royal) u Parizu, iznosi pred publiku priču o Alcestu, liku kroz čiju prizmu želi da ukaze čovječanstvu na postojanje mizantropije. Najprecizniju definiciju tog poroka dao je možda Sokrat, a ona se ogleda u tome da mizantropija (ili čovjekomrštvo) prema čitavom ljudskom društvu nastaje kao rezultat razočaranja i prezira prema jednoj osobi, jer da bi dovoljnim intenzitetom prezreli tu jednu osobu, potrebno je mrzjeti sve ljude oko sebe.

Reditelj Kleman Ervju Leže

Kao posljedica te tematike na kojoj je stavljen akcenat u ovom Molijerovom komadu (pri čijem prvom izvođenju sam kreator oživljava na sceni glavnog junaka, dok se njegova supruga Armanda Bežar nalazi u ulozi Selimene) publika te davne 1666. godine postavlja pitanje koja stvarna inkarnacija stoji iza Alcestovog lika, s obzirom na to da je već navikla na iskre stvarnog života i društva tadašnjeg vremena prisutne u Molijerovom djelu. Naime, kružile su glasine da čovjekomrzac u komadu nije niko drugi nego inkarnacija samog dramaturga koji kroz svoj lik inkorporira razočaranje u sopstvenu suprugu evocirajući njenu ljubavnu aferu sa mladim glumcem njihove trupe Mišelom Baronom. Povrh toga, svaki poznavalac djela ovog zasigurno najvećeg francuskog dramskog pisca priznaće da se Alcest skriva u svakom od nas što svjedoči o svevremenosti djela i univerzalnosti pisca. Kao dokaz tome upravo može da doprinese i najnovija izvedba „Mizantropa“ u kom naslovnu rolu igra Loik Korberi.

Sjajne sporedne uloge

Dok publika ulazi u blistavu dvoranu „Rišelje“ ove velike pariske pozorišne kuće, Korberi se već nalazi na sceni utopljen u svoj naizgled tragičan lik, razgledajući zamišljeno ambijent i sigurno već postavljajući u sebi pitanja o nedostacima ljudskog društva, koja će dostizati svoj vrhunac tokom komada i rezultirati Alcestovim potpunim isključenjem iz socijalnih okvira.

Druga stvar koja se da primjetiti jeste dekor koji uopšte ne podsjeća na raskoš Molijerove klasične epohe, već daje jasnu sliku o tome da je reditelj premjestio radnju komada na teritoriju današnjice, čime kod publike izaziva skeptična pitanja o mogućem narušavanju originalnosti i vrijednosti klasičnog djela. Međutim, već od prve Filentove replike upućene Alcestu shvatamo da je Molijerov tekst ostao potpuno netaknut u ovoj savremenoj adaptaciji. Tokom scene koja otvara komad, zahvaljujući Korberiju i njegovom kolegi Eriku Rufu, koji inkarnira lik anti-mizantropa Filenta (od „filantrop“), publika dobija savršenu viziju kontrasta između dva potpuno suprotna lika čime su štaviše ispoštovali i Molijerovu tendenciju da naslika dvije dimenzije koje svojim jedinstvom predstavljaju identitet jedne ličnosti, koja može biti bilo ko od nas. Ruf ne prestaje da iznenađuje jednostavnošću svoje igre tokom trosatne predstave, dok nam Korberi pruža evoluciju glavnog lika različitim intenzitetom zavisno od peripetija u komadu: od prikaza njegove bolne iskrenosti kroz prizmu potpune hladnokrvnosti, pa sve do ekspresije parališućeg bijesa radi protesta ostalih likova kao rezultat njegovog ponašanja.

Naslovna uloga je precizno inkorporirana u Alcestov lik, ali ipak tokom dvije scene Korberijeva igra biva u sjenci scenske dominacije dva glumca u sporednim ulogama koji su uspjeli da iskoriste prostor koji im je dat i u većoj mjeri od ponuđenog. Riječ je najprije o Seržu Bagdasarianu koji je tokom čitave predstave izazvao možda i najintenzivniji smijeh kod publike u sceni u kojoj njegov lik Oront čita svoj autorski sonet pred Alcestom, očekujući njegovo iskreno mišljenje o tome, dok je ovaj posljednji frapiran nedostatkom njegovih spisateljskih sposobnosti. Zatim, Florencija Viala, samim svojim ulaskom na scenu u liku navodne Selimenine prijateljice Arzinoe pred kraj trećeg čina, okupira u potpunosti scenu svojom igrom. U dijalogu između nje i Alcesta, čija je svrha odvraćanje glavnog junaka od naklonosti prema perfidnoj Selimeni, ona preuzima dominantu ulogu na sceni zasjenjujući čak i glavnog glumca.

Svevremeni Molijer

Ovaj Molijerov komad ne nudi samo kritiku mizantropije, već posjeduje još jednu dimenziju, a to je socijalna.

Krugovi pariskog noblesa Molijerovog doba bivaju oštro ismijevani kroz likove markiza Akasta i Klitandra. Kada je o njima riječ, igra mladih glumaca Luj Arena i Benžamina Laverna obogaćena kostimom (zeleno i purpurno odijelo sa kravatom), koja odaje sliku neukusa i nezrelosti svojevrstan je dokaz tome da se Molijerovi klasični likovi, mogu parodirati u adaptacijama njegovih komada u bilo kom društvu i bilo kom vremenu i uvijek će ostati aktuelni i univerzalni. Danas, Akast i Klitandar, mogu predstavljati kritiku „maminih i tatinih sinova“ koji namjerno stavljaju akcenat na svoju spoljašnost, da bi time prikrili nedostatak kultivisanja unutrašnjih okvira njihovog duha i ličnosti. Ta kritika visokih krugova (danas nazvanih „jet set“) upotpunjena je i likom udovice Selimene koja okupira misli i srce glavnog lika. Mlada glumica Žorzija Skaje pokazala je svoj potencijal, ali je ipak lik frivolne, perfidne i sklone ogovaranju, narcisoidne Selimene prikazan u dosta blažoj nijansi od one koju primjećujemo u Molijerovom komadu.

Adaptacija ovog velikog francuskog klasika, koja predstavlja još jedan dokaz o neiscrpnoj vrijednosti i svevremenosti Molijerovog teksta, koji nije potrebno uopšte adaptirati, jer je on sam po sebi prilagodiv svakoj epohi, nalazi se na repertoaru „Francuske Komedije“ u Parizu do kraja sezone 2013/2014.

( Miloš Avramović )