Mojsej Ginzburg: Biser doktrine konstruktivizma
Ideologija je nalagala da se što više funkcija - poput objedovanja, odmora, rekreacije, pranja rublja, čuvanja djece - preseli u zajedničke prostore
Le Corbuseur je načela svoje nove arhitekture sažeo u pet tačaka. Svaki arhitekt, koji drži do sebe, tj. do svog obrazovanja, u stanju je da izbroji tih pet tačaka u svako doba dana i noći.
Dakle: 1.) Slobodno prizemlje/volumen objekta je uzdignut od tla i počiva na stubovima 2.) Slobodan tlocrt/fiksni su samo stubovi 3.) Slobodno pročelje, tj. fasada 4.) Neprekinute vodoravne trake prozora/slobodan pogled 5.) Ravan krov/aktiviranje krovne ravni.
U praksi je Corby uspio da demonstrira učinkovitost svojih načela - što ih je po prvi put iznio u časopisu L'Esprit Nouveau, a zatim i u knjizi Vers une Architecture, objavljenoj 1923. godine - tek projektom Villa Savoye, realizovanim 1931. godine.
Corbyjeva načela je među prvima prihvatio ruski arhitekt Mojsej Ginzburg, direktno ih primjenjujući u okvirima tipologije kolektivnog stanovanja
Corbyjeva načela je među prvima prihvatio ruski arhitekt Mojsej Ginzburg, direktno ih primjenjujući u okvirima tipologije kolektivnog stanovanja. Ginzburgova stambena zgrada Narkomfin, realizovana 1930. u Moskvi, prvi je objekat u povijesti građenja što u potpunosti slijedi Le Corbusierova načela.
Zgrada je ujedno i izvanredan produkt doktrine konstruktivizma - ruskog avangardnog pokreta koji je na polju arhitekture težio sveobuhvatnom, pragmatičnom objedinjavanju društvenih, tehničkih i tehnoloških, funkcionalnih, te umjetničkih imperativa. Inovativna rješenja primijenjena u projektovanju zgrade Narkomfin posljedica su društvenih prilika i ideoloških kretanja u Sovjetskom savezu dvadesetih godina. Naime, stvarne potrebe ogromnog procenta gradske populacije, u sprezi sa imperativima korijenite društvene reorganizacije - podstakle su konstruktivističke arhitekte da vrlo kreativno razmišljaju o stanovanju - kao suštinskoj egzistencijalnoj potrebi.
Zgrada Narkomfin
"Hajde da se dogovorimo jednom za svagda: stambeni prostor je kamen temeljac ljudskog života", piše Mihail Bulgakov, ruski književnik, u pripovijetci "Moskva dvadesetih godina".
"Hajde da uzmemo ovo za aksiom: bez stana, čovjek ne može da živi. A sad želim da kažem nešto onima koji žive u Berlinu, Parizu, Londonu: u Moskvi nema stanova. Ako je tako, kako onda žive ljudi u Moskvi? Tako kako žive - bez stanova!"
Krenulo se od pretpostavke Karla Marxa da će bolji materijalni uslovi rezultirati novim stanjem svijesti - što nije bilo moguće realizovati na postojećoj ekonomskoj osnovi
Prikaze svakodnevnog života u Moskvi nakon revolucije - života prožetog euforijom koja je počivala na prostodušnoj vjeri u bolji život, u bolje sjutra, sve do dana kada će ljudi biti ravnopravni - Bulgakov uspijeva da oboji bolnim sentimentom i preciznim sarkazmom što zadire u samu srž apsurdnosti svakodnevnog života pod ozračjem nove ideologije. Nezaobilazni pojam je 'bit', koji pokriva sve aspekte svakodnevnog života - od ishrane, preko odijevanja, kućne materijalne kulture, do obiteljskog života - i upravo se taj 'bit' našao pod žestokim udarom ideologije.
Odmah nakon građanskog rata, početkom dvadesetih godina, otpočeli su procesi konsolidacije na novim temeljima. Krenulo se od pretpostavke Karla Marxa da će bolji materijalni uslovi rezultirati novim stanjem svijesti - što nije bilo moguće realizovati na postojećoj ekonomskoj osnovi. Sa jedne strane su bili revolucionarni fanatizam i velika obećanja, a sa druge strane je bila ogromna većina Moskovljana što je obitavala u pretrpanim stanovima, u uslovima nedostojnim novog čovjeka.
Arhitekti su tragali za najcjelishodnijim rješenjima, što nije bilo lako u uslovima centralizovane državne uprave opterećene teškim ideološkim uzusima. Bilo je to razdoblje čitave serije velikih eksperimenta u ime cjelovitog dekodiranja pređašnjih, deklarativno prevaziđenih modusa življenja - u ime definisanja novih modusa, podređenih životu u zajednici. Prvi pokušaji nisu bili inovativni. Stvari će biti pokrenute 1925, kada arhitekti Mojsej Ginzburg i braća Vesnin - Aleksandar i Viktor - osnivaju OSA - Udruženje savremenih arhitekata.
Zgrada Narkomfin je danas u žalosnom stanju. Udaljena je svega 3,2 km od Crvenog trga i pitanje je da li će upravo prominentna adresa - Bulevar Novinski 25 - odrediti njenu sudbinu
Nakon što je realizirao nekoliko stambenih zgrada - treba pomenuti zgradu Gosstrah u Moskvi iz 1927. godine, gdje su po prvi put reflektirani neki od novih stilskih principa - Ginzburg konačno uspijeva zgradom Narkomfin dosegnuti najviše standarde.
Na projektu su sarađivali Ignjat Milinis, arhitekt, i Sergej Prohorov, građevinski inžinjer. Zgrada je bila namijenjena službenicima Narodnog komesarijata finansija i zapravo je stambena paradigma - prelazni, polu-komunalni stambeni blok, koji je trebao poslužiti uvođenju građanina u komunalni način življenja - striktno utemeljen na marksističkoj etici, koja je proklamovala život u zajednici kao najprimjereniji čovjeku - te na idealu radikalnog funkcionalizma, odnosno kuće-mašine.
Zgrada Narkomfin se nalazi u parku i značajno je odmaknuta od bulevara. Marksističko učenje je u makro planu nalagalo brisanje granica između urbane sredine, tj grada, i ruralne sredine, tj. gradskog okruženja. Otuda i ideal tzv. deurbanizovanih teritorija, koji je podrazumijevao zelene pejzaže i skladno izmjenjivanje linearnih industrijskih postrojenja, poljoprivrednih zona i objekata, te stambenih zgrada skromnih razmjera okruženih parkovima.
Koncept zgrade Narkomfin je jednostavan - riječ je o petospratnom, kubičnom bloku, gdje su stanovi poredani duž dvije galerije, kako bi se potakla socijalizacija stanara. Ideologija je nalagala da se što više funkcija - poput objedovanja, odmora, rekreacije, pranja rublja, čuvanja djece - preseli u zajedničke prostore. Te funkcije su smještene u zaseban paviljon, koji je koridorom na prvoj etaži povezan sa osnovnim stambenim blokom. U tom paviljonu se nalazila kuhinja sa kantinom, prostor za odmor sa bibliotekom i gimnastička dvorana. Rublje se pralo u odvojenom paviljonu, kojemu se pristupalo stazom kroz park. Bio je predviđen i paviljon za jaslice i vrtić - ali nije sagrađen, pa su ta dva sadržaja smještena u gimnastičkoj dvorani.
U vrijeme projektovanja zgrade Narkomfin već je bila sazrela svijest da su raniji pokušaji osmišljavanja sistema zajedničkog stanovanja previše zadirali u privatnu sferu i da radikalni raskid sa buržoaskom kulturom stanovanja - gdje je privatni prostor bio neprikosnoven - u ime apsolutne kolektivizacije stanovanja, gdje je najmanji stan bio sveden isključivo na prostor za spavanje, odmor i učenje - nije rezultirao prihvatljivim rješenjima.
U to ime, projektom su definisana tri tipa mikro-stambenih, dupleks jedinica, strukturiranih na način koji je trebao isključiti praksu useljavanja više porodica u jedan stan: tip K, za porodice sa djecom; tip F i tip F-2, za porodice bez djece ili samce. Stanovi tipa K imaju kuhinju, kupatilo sa toaletom, dnevni boravak jedne i po spratne visine i dvije spavaće sobe. Stanovi tipa F nisu imali kuhinju i kupatilo - prvom nivou, pored ulaza, nalazi se toalet; polunivo zauzima dnevni boravak jedne i po spratne visine, a na drugom nivou je spavaća soba - i sve to u 27 m2.
Zgrada Narkomfin je danas u žalosnom stanju. Udaljena je svega 3,2 km od Crvenog trga i pitanje je da li će upravo prominentna adresa - Bulevar Novinski 25 - odrediti njenu sudbinu. Nadajmo se da će nadležni ipak istrajati u njenoj zaštiti, te da će biti temeljito obnovljena i revitalizirana u izvornom duhu.
( Borislav Vukićević )