Dvadesetpet godina od protesta na Tjenanmenu

Danas se navršava 25 godina otkako su na pekinškom trgu Tjenanmen počeli narodni protesti u ime demokratije i ljudskih prava predvođeni studentima.

Protesti su trajali sedam nedjelja prije nego što ih je početkom juna 1989. silom ugušilo konzervativno državno rukovodstvo.

Na današnji dan prije 25 godina preminuo je bivši generalni sekretar kineske Komunističke partije Hu Jaobang, koji je važio za liberalnog reformatora, a hiljade studenata i intelektualaca je, u znak žaljenja za njim, izašlo na ulice Pekinga.

Mirni i prodemokratski protesti na najvećem trgu na svijetu su brzo zadobili široku podršku gradskih stanovnika i razotkrili duboke podijeljenosti u kineskom političkom rukovodstvu.

Između aprila i juna 1989. godine, milion mladih ljudi, radnika i seljaka izašlo je na trg Tjenanmen, zahtijevajući demokratiju i protestujući protiv korupcije, sve dok u noći između 3. i 4. juna kineske vlasti na njih nisu poslale vojsku i tenkove. Tada je ubijeno na stotine, a možda i na hiljade mladih ljudi, od kojih su neke pregazili tenkovi.

Kineska vlada nikada nije u potpunosti objelodanila šta se tada dogodilo, a proteste je nazvala "kontrarevolucionarnom pobunom".

Vlasti svakog 4. juna pokušavaju da spriječe bilo kakvu diskusiju o nasilnom gušenju prodemokratskih protesta 1989. godine, što je najveća mrlja u oblasti ljudskih prava u Kini proteklih decenija.

Povoda za demonstracije bilo je nekoliko - prije svega je to bila smrt Jaobanga, koji je svrgnut nakon što je izgubio u borbi za prevlast od konzervativaca, a sporan je bio pravac političkih i ekonomskih reformi.

Univerzitetski studenti koji su se okupili na trgu Tjenanmen u znak žaljenja za Huom takođe su izrazili nezadovoljstvo zbog inflacije, ograničenih izgleda za izgradnju karijere i korumpiranosti partijske elite.

Traženo je, takođe, da vlada bude odgovorna, a zahtijevane su i ekonomske reforme, sloboda štampe i govora, kao i ponovno uspostavljanje radničke kontrole nad industrijom. Na vrhuncu protesta, oko milion ljudi bilo je okupljeno na trgu Tjenanmen, organizovan je i štajk glađu, a demonstracije su se do sredine maja proširile i na oko 400 gradova širom Kine.

Vlada je u početku zauzela pomirljiv stav prema demonstrantima, ali su se naposletku kineski vrhovni vođa Deng Sjaoping i drugi partijski zvaničnici odlučili na primjenu sile, te su partijske vlasti 20. maja proglasile vanredno stanje i u Pekingu mobilisale čak 300.000 vojnika.

Kineska vlada je na međunarodnom planu oštro osuđena zbog primjene sile protiv demonstranata, a vlade zapadnih država nametnule su joj ekonomske sankcije i embargo na isporuku oružja. Nakon primjene sile, vlada je sprovela brojna hapšenja demonstranata i njihovih podržavalaca, ugušeni su ostali protesti širom Kine, protjerani strani novinari i sprovedena striktna kontrola nad izveštavanjem o događajima u domaćoj štampi.

Policija i unutrašnje bezbjednosne snage su pojačane, a zvaničnici koji su sa naklonošću gledali na proteste bili su degradirani ili suspendovani. Džao Cijang, bivši sekretar Komunističke partije, posle protesta na trgu Tjenanmen izbačen je iz partije i stavljen u kućni pritvor, a njega je zamenio Đijang Cemin.

Političke reforme su u velikoj mjeri obustavljene, a ekonomske nisu nastavljene sve do južne turneje Deng Sjaopinga 1992. godine.

Kineska vlada do dan danas zabranjuje da se o protestima raspravlja u bilo kom obliku ili da se obilježava sećanje na njih, a zbog nedostatka podataka iz Kine mnogi aspekti dogadjaja ostali su nepoznati ili nepotvrđeni, dok se procjene broja ubijenih kreću od nekoliko stotina do nekoliko hiljada. Hong Kong je jedini grad u Kini koji otvoreno obilježava ovaj događaj, koji je u velikoj mjeri izbrisan iz zvanične kineske istorije.

( Tanjug )