Crbo-bijeli svijet

Čudni su putevi spoznaje i naše moći da pravom mjerom označimo pojave i procese koji oblikuju stvarnost i magloviti svijet očekivanja. Čudna je i korisna sposobnost da različitim očima vidimo i egzaktni svijet činjenica i pregnuća kojim se mijenja okoštala svijest naših uvjerenja.

Dosljednost u evropskom procesu, sa dobrom kooperativnošću i sinhronizacijom u okviru otvorenih poglavlja i otvaranje novih, u izazovnim ekonomskim prilikama, svakako nailazi na pozitivan prijem kod međunarodne zajednice, uz realno očekivanje poziva za prijem u NATO i višestrukih koristi od pripadnosti multinacionalnoj strukturi bezbjednosti, ekonomske saradnje i smanjenja rizika od vanrednih događaja. S tim u vezi, sasvim je legitiman prostor za fundamentalne razlike u diskursu, i stručne i laičke javnosti, prema nama imanentnom stavu bojazni u odnosu na otvorenost ekonomskog i ukupnog sistema koja navodno inklinira statusu inferiornosti.

Ohrabruje, istovremeno, činjenica iz preliminarnog saopštenja MONSTAT-a koje pokazuje da je ekonomija Crne Gore u prošloj godini rasla po stopi od 3,5% i pored uticaja globalnih poremećaja, formiranih strukturnih nesklada i teškoća da se, uz bolne mjere konsolidacije, finansijski sistem oblikuje na postulatima održivosti. Naravno, pritom moramo imati u vidu sve “felere” BDP-a kao mjere uspješnosti ekonomije i objektivni domašaj opšteg rasta na sve kategorije stanovništva, ali i nesporan napor da se najugroženijima pruži podrška, koliko god ona u osnovi bila objektivno nedovoljna.

Nakon ozbiljnih poremećaja razvojnih i budžetskih parametara, kontinuitet u prilivu budžetskih prihoda ukazuje na ispravnost usmjerenja kojim se afirmiše legalnost privredne aktivnosti i odnos prema državi kojim se pokazuje lojalnost i pripadnost društvu u kojem imamo prava, ali i obaveze. Zato je borba protiv sive ekonomije i napor da se naplati zaostali poreski dug i obezbijedi redovnost izvršavanja poreskih obaveza daleko više od mjere kojom će se povećati kapacitativnost budžeta i popraviti relacija između njegove prihodne i rashodne strane. Upravo prepoznajući validnost usmerenja ovih mjera, Svjetska banka je obezbijedila podršku od oko 50 miliona dolara reformi poreske administracije namijenjenu uspješnijoj naplati prihoda i efikasnosti administracije kroz projekte fiskalnog upravljanja i reforme poreske uprave. No, čitava ova priča tumači se i naknadnom pameti, a odlučnost da se javne finansije urede, pored ostalog i dosljednim sprovođenjem inspekcijskog nadzora, rigidnim procesom koji, u uslovima nelikvidnosti i drugih teškoća, proizvodi trajan otpor prema inicijativama, mehanizmima i institucijama države.

Svijest da konsolidacija javnih finansija nužno proizvodi efekte koji ugrožavaju mnoga konstituisana prava i u osnovi ima vremenski ograničen domašaj u kojem proces ozdravljenja ima smisao i efekat, generiše potrebu da se obezbijedi rast i razvoj. Zato je u prilikama slabe domaće akumulacije, bez bankarske podrške, usmjerenost na strane direktne investicije tako jako integrisana u razvojni model. Upravo velike započete investicije, ili one čija je realizacija sasvim izvjesna, a kojim treba da se značajno promijeni slika Crne Gore u pogledu njene infrastrukturne opremljenosti, čine realnim projekcije rasta sa stopama BDP-a iznad 3,5% u naredne tri godine. Pritom ukorijenjeni otpor i strah od novog, od rizika, “boje novca”, surevnjivost prema investitorima koji će na svom ulaganju ostvariti profit i slični stereotipi, čine još uvijek jedan čudan svijet koji destimuliše sposobnost i preduzetništvo, ne prenebregnuvši pritom negativan uticaj pojedinih neuspjelih projekata koji su sigurno uticali na formiranje takve percepcije. Naravno, legitimne su preporuke da se razvojni model ne može dominantno zasnivati na stranim direktnim investicijama, već domaćoj štednji kumuliranoj kroz proces jačanja konkurentnosti i stvaranja nove vrijednosti koja valorizaciju potvrđuje na stranim tržištima. No, to je ipak proces koji treba izgrađivati kroz vrijeme obezbjeđujući dugoročno aktivniju ulogu i status u naporima da se artikuliše autentični razvojni interes.

Mnogo kontroverzi, u tom okviru, izaziva i predstojeća realizacija projekta autoputa koja, ublažavajući dominantni infrastrukturni i razvojni “gep”, treba da bude okosnica bolje povezanosti sa svijetom i presudan faktor integracije manje razvijenih regiona u cjelinu privrednog prostora, te vizija koja svakako nadmašuje uskolokalne i kratkovide poglede na naše mogućnosti, potrebe i zahtjeve vremena. Sve sumnje u pogledu opravdanosti projekta izrečene ovih dana, pored ostalog i od nekih međunarodnih finansijskih institucija, baziraju se uglavnom na još prisutnoj ranjivosti ekonomije i upitnom kapacitetu za takav poduhvat u jeku procesa finansijske konsolidacije. Ovo prate i prepoznatljiva laička osporavanja projektovanog profila puta, izbora trase i negiranja izvjesnosti dugoročnih koristi i održivosti projekta. Ne dovodeći u sumnju pravo na upozorenja, čini se da ova generacija, slijedeći hod tehnološkog napretka, iskustva uspješnih projekata u regionu koji su bili suočeni sa sličnim dilemama i računajući na sopstvenu sposobnost da se kroz teškoće pokaže vrijednost, treba i može da realizuje ovu ideju.

Isto tako, slijedom sektorskih razvojnih prioriteta, održava se kontinuitet mjera podsticaja projektima oživljavanja i povećanja proizvodnje u seoskim gazdinstvima i stvaranju boljih infrastrukturnih uslova u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja. Međutim, insistiranje da se pored upućenosti proizvođača na podršku države, što u osnovi nije sporno, posebna pažnja posvećuje procesu jačanja konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje produkuje vrlo jake otpore i nerazumijevanje za napore koji afirmišu nužnost prilagođavanja novim tržišnim uslovima.

Izlažući oprečnosti percepcija i ovaj nepretenciozni tekst, u kontekstu teze o različitosti viđenja, tako prirodno je misliti o statusu i realnosti naših ličnih očekivanja u stvarnosti suprostavljenih interesa i opcija, uz svijest o opštim promjenama u skali vrijednosnih kriterija u kojoj materijalizam potiskuje duhovna pregnuća na kojim počiva istinski svijet civilizacijskog progresa.

( Borislav Ratković )