Ko slabi EU?

Tražeći neka dokumenta, u jednom “škafetinu” starog stola koji sigurno godinama nisam otvarao, pronašao sam malu značku sa likom Lenjina. To me podsjetilo na jedan esej slovenačkog, svjetski poznatog filozofa Slavoja Žižeka u kojem on objašnjava dileme i odluke Lenjinove Socijaldemokratske radničke partije u kasno ljeto i jesen 1914. godine.

Ta partija je bila jedna od rijetkih političkih snaga tog vremena koje su jasno ukazale na sve opasnosti imperijalističko-nacionalističkog diskursa koji je bio zahvatio Evropu i gurnuo evropske narode u svjetski rat katastrofalnih razaranja i apokaliptičkih posljedica (jedna od kojih je i II svjetski rat).

Kasnije sam na internetu pronašao Lenjinove zapise i članke iz tog perioda i uvjerio se, da koliko god bila problematična njegova politička biografija poslije dolaska na vlast (u jednoj ranijom kolumni sam je i sam oštro kritikovao), u tim turobnim danima 1914. godine, samo su on i njegovi partijski saborci imali hrabrosti da ostanu vjerni humanističkoj i internacionalističkoj viziji Evrope nastaloj na temeljima Francuske revolucije tj. Evropi utemeljenoj na konceptima slobode, jednakosti i bratstva (liberté, egalité, fraternité).

U vrijeme kada je ratnički fanatizam držao barjak, a smrt harala na frontovima od Baltika do Balkana, Lenjin je pisao o “sjedinjenim evropskim državama” i novom vremenu u kome će se proleteri konačno osloboditi svih svojih lanaca, uključujući i onih sačinjenih od antagonističkih nacionalnih identiteta.

Tačno sto godina je prošlo od tada i opet se, nažalost, na horizontu naziru dramatična previranja koja neke integracione procese koji su išli u dobrom smjeru mogu iznenadno i nasilno zaustaviti. Treba imati u vidu da se kroz stvaranje institucija EU u posljednjih nekoliko decenija napravio suštinski pomak ka formiranju jedinstvenog evropskog političkog prostora.

Može li iko da spori da je EU postala ključni ekonomski faktor u međunarodnim odnosima? Zbog toga je i postojala nada da će EU uspostaviti pravedan i ravnopravan odnos i sa Lenjinovom domovinom i tako se, integracijom Rusije, konačno suštinski vezati sa Azijom čije je, uostalom, geografski gledano, Evropa malo veće poluostrvo.

Najjače članice EU, posebno Njemačka, snažno su podržavale tu ideju. Upravo se tokom prošle godine, povodom njemačkih parlamentarnih izbora, razvila dinamična debata u njemačkim spoljnopolitičkim krugovima o potrebi specijalnih veza sa Rusijom. Objavljivane su stručne analize (i na ovim stranicama, na primjer kolumna Aleksandera Rara, 31.10.2013) o konkretnim potezima i modalitetima.

I taman da nova Merkelina vlada krene u postizbornu realizaciju planiranog, što se desilo? Desila se Ukrajina. Po mom mišljenju, dešavanja u Ukrajini ukazuju na uplitanje određenih van-evropskih krugova sa ciljem da se uspori stasavanje EU kao kredibilnog i autonomnog geopolitičkog aktera, a time na duži rok obesmisli otvorena ekonomska, ali i bezbjedonosna saradnja, između Njemačke i Rusije.

Radi se, naime, o intervenciji zvaničnika američke neokonzervativne elite koja je zaposijela dominantnu ulogu u vašingtonskom spoljnopolitičkom establišmentu za vrijeme mandata Džordža Buša mlađeg (mada su njeni eksponenti bili aktivni i za vrijeme mandata Bila Klintona, posebno za vrijeme njegovog drugog mandata).

Neokonzervativci vjeruju da SAD, kao zemlja pobjednica u Hladnom ratu i jedina svjetska supersila, posjeduju i pravo i moć da prilagode svijet svojim interesima i potrebama, koristeći sva sredstva koja imaju na raspolaganju, od medijske do vojne sile.

Njihova ideološka pozicija je najjasnije izložena u knjizi Roberta Kejgana “O raju i moći” u kojoj je EU svedena na ulogu sluškinje američkih činjenja i nečinjenja. Na jednom mjestu u knjizi, Kejgan čak tvrdi da kada SAD “spremi večeru”, dužnost EU je da “opera suđe”. Drugim riječima, EU treba da na globalnoj sceni ostane u sjenci SAD-a, disciplinovana kroz institucije NATO saveza, a njeni lideri tajno špijunirani od strane američke Agencije za nacionalnu bezbjednost (NSA) što su razotkrili podaci koje je u javnost iznio bivši službenik NSA Edvard Snouden.

I zbilja, ako se razmotri odnos NATO funkcionera, koji su mahom pripadnici neokonzervativne, atlantističke geopolitičke struje, čak i kad su političari iz država EU, prema mirovnim misijama EU, kao i zajedničkoj evropskoj bezbjedonosnoj i odbrambenoj politici (ESDP), može se primjetiti stepen potcijenjivanja i arogantnosti koji izaziva odbojnost u uticajnim EU krugovima.

Zbog toga i izjave crnogorskih promotera ulaska u NATO, bilo da dolaze iz vlasti ili opozicije, o neophodnosti atlanskih integracija kao "prve stanice" ka EU pokazuju ili nepoznavanje kompleksnosti materije ili želju za obmanjivanjem javnosti.

Naravno, nema upečatljivijeg primjera odnosa američkih neokonzervativaca prema EU od onog koji se može čuti u presretnutom razgovoru između pomoćnice američkog državnog sekretara za evropske i evroazijske poslove Viktorije Nuland (inače, žene Roberta Kejgana) i američkog ambasadora u Kijevu Džefrija Pajata.

Naime, u tom razgovoru, nakon što je odredila sastav nove ukrajinske vlade, “postavljajući” Arsenija Jacenjuka za premijera, označila potpredsjednika SAD Džoa Bajdena i generalnog sekretara UN Ban Ki-Muna kao svoje bliske i povjerljive saveznike, Nuland za EU upotrebljava pogrdne riječi, sada već čuvenu kovanicu “F… the EU”.

Odnos Nulandove prema EU bi ostao privatna i ne toliko zanimljiva stvar (osim možda sa aspekta psihologije ličnosti) da se događaji koji su uslijedili u Ukrajini nisu u potpunosti poklopili sa onim što je rekla. Spoljni ministri ključnih zemalja EU Njemačke, Francuske i Poljske bili su postigli dogovor sa liderima ukrajinske opozicije i predsjednikom Viktorom Janukovičem o postepenoj i nenasilnoj tranziciji na vlasti koja bi omogućila da se u zemlji održe i mir i teritorijalna cjelovitost. Međutim, taj dogovor je sabotiran već narednih sati, krenulo je nasilje ulicama Kijeva, stotinu ljudi je izgubilo živote, Janukovič je pobjegao, a država se raspolutila, uključujući i dio koji je na duže staze izgubljen.

I inače teška politička i ekonomska situacija u Ukrajini je postala još gora, a Evropa se našla na pragu novog hladnog, a u nekim oblastima, možda i stvarnog rata. Međutim, Jacenjuk je postao premijer, a tri ministra spoljnih poslova, kao i sama EU, su ostali poniženi i nasamareni (i sa ogromnim problemom na svojim granicama). Baš kao što je htjela Nuland.

Zbog toga i postoje osnovane sumnje da se slabljenjem EU koordinira iz neokonzervativnih vašingtonskih krugova. Imajući u vidu da ovi krugovi koriste NATO kao omiljeni instrument kontrole, imenovanje za narednog generalnog sekretara NATO Jensa Stoltenberga, bivšeg premijera države koja nije željela da bude članica EU, se može uzeti kao još jedna naznaka da odnosi između NATO i EU idu silaznom putanjom.

Baš zato sam uvjeren da bi u bliskoj budućnosti Crna Gora mogla da odigra značajnu ulogu u osnaživanju EU kao autonomnog geopolitičkog aktera tako što bi se, kroz politiku vojne neutralnosti, oduprla pritisku neokonzervativnih imperijalista, i time definisala svoju buduću ulogu u EU kao mjesto povjerenja i za Istok i za Zapad.

( Filip Kovačević )