Perspektive đinđićizma

Na nedavno završenim parlamentarnim izborima u Srbiji, obesmišljene su dvije (nekada) izvjesne tendencije, da se srbijanski polarizovani partijski pluralizam transformiše u klasični bipartizam ili realni multipartizam. Ovaj prvi je bio izrazito aktuelan u srbijanskoj javnosti još od 2008. godine, dok njegovu utemeljnost, u konačnom, nijesu derogirali izborni rezultati iz 2012. godine, kada se Dačićeva SPS nametnula kao ''treća stranka''. Dvije godine kasnije, nakon ubjedljive pobjede liste koju je, po formuli partijsko-liderske sinonimije, predvodio Aleksandar Vučić, u Srbiji su formirani uslovi za uspostavljanje višepartijskog sistema sa dominantnom partijom.

Da bi se takav sistem održao, neophodno je obesmisliti ''preživjeli'' opozicioni potencijal. U tom smislu, razumljiva Vučićeva dilema: da li zvati u Vladu Dačića ili Tadića (?), zapravo glasi: koga je isplativije oslabiti - jednog ili drugog? Dačića, koji ima najveći kapacitet da, kao opozicija, ovlada populističkim diskursom lijeve provinijencije, a samim tim i dodatno ojača svoju političku organizaciju; ili Tadića, koji u perspektivi može osnažiti Demokratsku stranku kroz eventualnu reinstalaciju u matičnu partiju, ili kroz opoziciono koaliranje sa istom? U tom smislu, Dačić će dobiti priliku da odbije Vučićevu ponudu da simulira podjelu odgovornosti, i da u naredne četiri godine učini SPS najjačim opozicionim subjektom. Da li će se to zaista dogoditi zavisiće i od onih koji se (samo)proglašavaju političkim nasljednicima, ''oceubicama'', ''prinčevima'', pravnim, moralnim, ideološkim i svakim drugim sukcesorima politike Zorana Đinđića.

Stoga se postavlja pitanje da li su danas: DS, NDS, LDP i Nova stranka, samo derivati Đinđićeve Demokratske stranke, ili bolje reći: devijacija, odnosno iskarikiranost đinđićizma? Da li one postoje da bi izrabljivale lik i djelo Zorana Đinđića ili postoje da bi realizovale njegove ideje? Šta je, zapravo, đinđićizam i šta bi trebao da bude?

Iako još neformulisan kao ideologija, u pitanju je sistem načela koji se bazira na heterogenoj ideji savremene socijaldemokratije i socijal-liberalizma, koji pritom naglašava principe efektivne političke prakse i pragmatizma, modernizacije i evropeizacije Srbije i srpskog policentrizma. Ovu političku paradigmu su napustili svi oni koji sebe smatraju Đinđićevim političkim nasljednicima. Demokratska stranka, na čijem se čelu nalazio Tadić, se više fokusirala na to da Đinđićevu tradiciju drži na papiru, dok je u političkoj praksi izgubila na prepoznatljivosti, efikasnosti, i napustila je Đinđićev princip koji je podrazumijevao ''odlučnost da se priđe problemu, odmah i sada''. Tadić je, vjerovatno, mislio da je važnije ispuniti Zoranov cilj da DS uvede u Socijalističku internacionalu, nego li da proguta nekoliko ''velikih žaba'', koje su u međuvremenu dramatično usporile Srbiju. Dragan Đilas, čije su metode predsjednikovanja neodoljivo podsjećale na vođenje poslovnog kluba, nije napravio suštinski diskontinuitet sa Tadićevom politikom. Liberalno-demokratska partija je na ovim izborima dodatno izgubila na svojoj prepoznatljivosti, usljed naglašenog egocentrizma u partijskom vrhu, ali i nesposobnosti da, nekada napredna načela, dodatno profiliše i konkretizuje.

U tom galimatijasu nerealnih razloga, zašto nije došlo do objedinjavanja opozicionih snaga, leži poznata ambicija većine njih da završe u naručju stranke A. Vučića. No, njena ubjedljiva pobjeda je, po mom mišljenju, proizvela jednu novu neminovnost, a ona je sadržana u potrebi da najprije dođe do političke konvergencije četverca: DS, NDS, LDP, Nova stranka; i na koncu do ujedinjenja ove četiri političke organizacije.

To i takvo ujedinjenje se mora realizovati u okviru jedne političke stranke, u kojoj će biti dozvoljene frakcije. Da li će to značiti restauraciju postojeće Demokratske stranke, ili formiranje neke nove - presudiće okolnosti. U ideološkom smislu, ona se može pomjeriti ka centru, po uzoru na čuveni Godesberški plan ili Berlinski program njemačkog SPD-a, i okrenuti ideologiji trećeg puta, kao što su to nekada učinili britanski laburisti. Dakle ta, reujedinjena (Demokratska?) stranka se mora prilagoditi sadašnjim političkim prilikama, i mora se okrenuti efektivnim i praktičnim aspektima đinđićizma, a ne pošto-poto ideološko-teorijskim. Jer, da ne bude zabune, više su se Đinđićeve ideje naslanjale na neo-marksističku Frankfurtsku školu ili socijalističku tradiciju koju je baštinio Svetozar Marković, nego li na liberalnu tradiciju Demokratske stranke - Ljubomira Davidovića i Milana Grola. Kao što je jednako LDP-u Čedomira Jovanovića, ideološki bliža socijaldemokratska misao Dimitrija Tucovića, nego li liberalna misao Jovana Ristića. Usljed toga, važno je prevazići ideološke razlike između socijaldemokratske i liberalne koncepcije, kroz pomirljivi ''treći put'' i vješto pomjeranje ka centru. No, to pomjeranje ne znači gubljenje programske fizionomije ili trajno etabliranje na poziciji radikalnog centra, kako je to umio reći Gidens, već prilagođavanje sadašnjem političkom realitetu, na bazi onoga što se zove - državni interes. Ta potrebna nadogradnja nipošto neće značiti diskontinuitet sa Đinđićem. Takva stranka treba i reautentifikaciju programskih načela. Tu prije svega mislim na povratak ideji evro-atlantskih integracija, ali i dosljednost u zalaganjima za simetričnu decentralizaciju zemlje, minimalnu kancelarsku Vladu, i sl.

Glavno pitanje je, ko treba da se nađe na čelu takve stranke? Nikako Đilas, jer je u aktuelnoj političkoj konstelaciji nepoželjno da na čelu opozicione partije bude biznismen; nikako ni Tadić, zbog deficita političke energičnosti i pragmatičnosti; nikako ni Jovanović, zbog stava da ima pravo da privatizuje partiju i ideju. U tom smislu je najadekvatnije napraviti političku ''fuziju'' sa bivšim ministrom privrede Sašom Radulovićem, i njegovom listom ''Dosta je bilo'', koja je na potonjim izborima osvojila respektabilnih 2,1% glasova. Radulović je, u ovogodišnjoj izbornoj trci, bio jedini opozicioni akter čija je kritička platforma imala relevantnu koncepciju. On se nije koristio populističkim tezama (''diktatura jednog čoveka''), već je ponudio jasan alternativni model reformi (''demontaža parazitskog sistema''), i na bazi konkretnih hipoteza govorio o nedostacima Vučićeve politike. Na koncu, neko će reći da je Radulović itekako sporan ''ljevičarima'' iz DS-a i NDS-a, n'o ubijeđen sam da ovaj ''zli Hajekovac'' ima dovoljno fleksibilnosti da napravi pomirljivi iskorak prema ideji ''trećeg puta'', a da istovremeno ne stvara trule kompromise.

Ovaj vid konsolidacije opozicionih struktura zahtijeva nadogradnju Đinđićeve paradigme. Bez spavanja, bez popularnih rješenja i populističkog taktiziranja, bez iščekivanja da narod ''sazri''. Formiranje jedinstvene stranke nije potrebno radi stvaranja lažne dileme: mi ili oni; već radi kreiranja snažne alternative koju politička organizacija Aleksandra Vučića, u ovom trenutku, uistinu nema.

( Nikola Zečević )