Kroćenje evropskih banaka

Prošlog mjeseca Evropska komisija objavila je dugo čekani program bankarskih reformi čiji je cilj prevencija rizičnih operacija najvećih banaka Evropske unije. Ali, taj predlog naišao je na ozbiljno protivljenje, uz upozorenje dijela eksperata da će predloženi program oslabiti konkurentnost evropskih banaka, kao i uz tvrdnje drugih stručnjaka da je program nedovoljan za efikasno smanjenje bankarskih rizika.

Po mišljenju Mišela Barnijea, komesara EU, koji predvodi rad na ovoj reformi, predložene mjere - uključujući uvođenje regulatornog razdvajanja rizičnih trgovinskih bankarskih operacija od opasnosti da budu povučeni depoziti iz banaka, kao i zabranu učešća na tenderima za sredstva velikih banaka - obezbijediće finansijsku stabilnost i zaštiti poreske obveznike. Ali projektu regulacije ne odgovaraju preporuke ekspertske grupe visokog nivoa iz 2012. godine koje predviđaju stvaranje neprobojnog zida između špekulativnih aktivnosti trgovine banaka i njihovih maloprodajnih i komercijalnih bankarskih aktivnosti.

Ipak, mnogi tvrde da je Barnije otišao predaleko. Vjerovatno je najoštrija reakcija došla od šefa Centralne banke Francuske (CBF) Kristijana Noajea, koji je predloženu reformu nazvao „neodgovornom i suprotnom interesima evropske ekonomije“.

U tim komplikovanim debatama pozicija koju je on zauzeo ne poklapa se sasvim sa tradicionalnim predlozima ljevičara. Barnije - francuski centrista, preporučuje pojačanje javne kontrole rada privatnih banaka. (Zaista, rigorozniju kontrolu banaka podržavaju svi.) Noaje se, mada ga pozicija šefa Centralne banke čini nezavisnim, javio kao pristalica autonomije bankarskog sektora u zemlji kojom rukovodi lijeva vlada.

Spremnost Evrope da izbjegne novu finansijsku katastrofu, koja može biti razornija od one iz 2007. godine - smisao je razmatranih predloga.

Razumije se, kapitalistički sistem je u određenom stepenu uvijek osjetljiv na potrese i krize. Pitanje je kako odgovoriti na te udare s ciljem da se smanje njihove posljedice, kako da se učvrsti sposobnost sistema da se suprotstavi takvom djelovanju. Uzroci krize, koja se rasplamsala 1929. godine, bili su netačno određeni i doveli su do oštre reakcije špekulativnih kapitalista, što je izazvalo duboku i dugu depresiju. Nešto manje od četiri godine kasnije, nova vlada predsjednika SAD F. Ruzvelta donijela je Glas-Stigal zakon koji je zabranjivao bankama operacije sa hartijama od vrijednosti uz pomoć depozita klijenata.

Zabrana investicionim bankama da koriste depozite klijenata, po ovom zakonu, pomogla je da se sačuva finansijska stabilnost tokom pola vijeka poslije II svjetskog rata. Ta zabrana je, istovremeno sa uvođenjem standarda zlata kao valute, obezbjeđivala poziciju u kojoj kredit ne prelazi proizvodne mogućnosti ekonomije, što je onda omogućilo održivi globalni ekonomski rast.

Sve se promijenio 1971. godine, kada je predsjednik SAD R. Nikson, budući bez snage da zadrži rast deficita u budžetu zbog troškova za rat u Vijetnamu i velikih progama socijalne zaštite, ukinuo direktnu konverziju dolara u zlato. Rezultat toga bila je nestabilnost kursa, kamatnih stopa i cijena roba, koja traje i danas.

Od tog vremena finansijsko tržište preduzimalo je sve moguće da stvori instrumente zaštite protiv nestabilnosti cijena, transformacije privatnog duga u hartije od vrijednosti i dobije pristup špekulativnim tržištima. Ali ti napori bili su izloženi prevari i kriminalu, što je dovelo do novih finansijskih kriza - 1992. u Evropi, 1997. u Aziji, 1998. u Rusiji, a takođe i do recesije u Evropi i SAD početkom 2000-ih.

Druga dva destabilizirujuća procesa pojavila su se u posljednjoj četvrtini XX vijeka: snažan podsticaj da se koristi dug za povećanje potražnje i prenos javnog duga kroz privatne institucije u tržišne instrumente, pod izgovorom borbe s inflacijom. Te aktivnosti ubrzale su rast obima javnog duga, plaveći globalni finansijski sistem likvidnošću privatnih banka, potpuno nepovezanu sa realnim obrtom u ekonomiji.

U rezultatu toga, 2006. godine svjetska likvidna sredstva su više nego dvostruko prelazila svjetski BDP. Dodajte tome neobezbijeđeni i visoko rizični obrt hartija od vrijednosti finansijskog sektora SAD i onda uopšte ne čudi proces dolaska svjetskog finansijskog sistema u potpuni kolaps tokom dvije sljedeće godine.

Da bi se preduprijedila kartastrofa koja može da izazove novu veliku depresiju, vlade su se umiješale putem širokih akvizicija sredstava poreskih obveznika, što je još više povećalo javni dug koji je danas dostigao neodrživ nivo u mnogim razvijenim ekonomijama. Pogoršavajući tu situaciju, SAD, V. Britanija i Japan uveli su politiku takozvanih “kvantitativnih olakšica” - tj. počeli su da štampaju dodatnu gotovinu u pokušaju da održe rast BDP.

U vrijeme tih akcija bile su donesene beznačajne mjere za regulaciju rada banaka, pri čemu najozbiljnija pitanja njihovog rada nisu bila dodirnuta - stvaranje likvidnosti, izloženost derivata, kako bi se izbjeglo oporezivanje. Danas se 98% od 750 triliona dolara globalne likvidnosti nalazi na špekulativnim tržištima. Kao i svi mjehuri, i ovaj će prije ili kasnije pući.

Evropska komisija shvata tu opasnost i saopštava da je jedini način da se sitaucija smiri razdvajanje realne ekonomije od špekulativnih tržišta, radi čega je neophodno bankama zabraniti rad na oba kolosijeka istovremeno. Ipak, prema izjavi Noajea, te mjere neće funkcionisati u eurozoni, jer su dobiti banaka uglavnom vezani za rizične poslove. Ako te operacije pređu u V. Britaniju, eurozona će ozbiljno stradati.

U kratkoročnoj perspektivi, predlozi Noajea su, ukupno gledano, dobri. Ali dobit koja može biti izgubljena, mnogo je manja od potencijalnih gubitaka u slučaju nove velike finansijske krize. Države članice eurozone više nikada ne smiju biti suočene s neophodnošću takvih troškova.

(Autor je bio premijer Francuske 1988-1991; bio je prvi sekretar francuske Socijalističke partije i dugogodišnji član Evropskog parlamenta

Prevod: Nela Radičić)

( Mišel Rokar )