Izborni dizajn za antigrađanstvo

„Jednom uspostavljeni izborni sistemi se teško menjaju. Oni ne mogu rešiti sve probleme u političkom sistemu, ali reformom pojedinih mehanizama mogu voditi efikasnijem funkcionisanju. Napravljeni da kao kamere slikaju političku stvarnost, oni su istovremeno i projektori koji prikazuju sliku koju su sami stvorili. Naš proporcionalni sistem je uveden da bi se obezbedilo predstavljanje podeljenog društva i pomoglo formatizovanje stranaka. Danas on veštački izaziva razne podele i institucionalizuje ih. Zadržavanje aktuelnog modela izbornog sistema loše je za birače, stranke, političke ustanove i konsolidaciju demokratije“. (prof. dr Milan Jovanović, „Politika“ 23. 03. 2014.)

“Izborni sistemi ne samo da su najmanipulativniji instrument politike, već oblikuju i stranački sistem i utiču na određivanje predstavništva.“ (Giovanni Sartori)

Desetomjesečna ujdurma, praćena opominjanjem predstavnika EU, revoltnim napuštanjem i indikativnim vraćanjem najjače opozicione grupacije u poslaničke klupe, rezultirala je usvajanjem Prijedloga zakona o izmjenama i dopunama Zakona o izboru odbornika i poslanika. Kao suštinske izmjene ističu se pojačana funkcionalnost DIK-a, uključenost MUP-a pri elektronskoj identifikaciji birača, promjena postupka glasanja putem pisma, drugačiji model utvrđivanja izbornih lista i afirmativna akcija za manjine na lokalnom nivou.

Bez primjerenih poslaničkih komentara, stručnih osvrta ili uobičajnih NVO medijskih prigovora, nisu dovoljno izanalizirane aktuelne boljke našeg izbornog sistema. Nije valjano razmatrano uvođenje otvorenih lista i ukidanje prvog postulata partitokratije - depersonalizacije poslanika. Da apsurd bude veći, načelno je zabranjen imperativni mandat (kovertirana ostavka), ali nije definisan opšreprihvaćeni standard prekrajanja izbornih rezulatata - tzv. kupovina mandata.

Ostali su nedodirnuti principi teritorijalne reprezentativnosti - tzv. metropolizacija (dominantna zastupljenost poslanika iz glavnog grada ili neuvažavanje izbornih rezultata koje je data stranka ostvarila u određenom gradu) i urbanizacija (nedelegiranje odbornika iz prigradskih sredina). Sistemski defekt našeg izbornog sistema - propali ili izgubljeni glasovi (wasted voices), tačnije način njihovog obračunavanja, ostao je da visi kao Empedoklov mač nad izbornim rezultatom. Upitna je proporcionalnost našeg izbornog sistema - sa kojim procentom odstupanja se kod naših izbora broj osvojenih glasova preobraćuje u broj osvojenih mandata? Da li je izborni rezultat od 51% osvojenih mandata približan nadpolovičnoj podršci na tim izborima?

Naravno, ne treba isticati da računica belgijskog matematičara favorizuje dvije najjače partije u izbornom ciklusu i priča se da neke opštinske izborne komisije pogrešno obračunavaju D'Ontov količnik. Fragmentiranje parlamenta ili tzv. „neizborni parlamentarizam“, kao omiljena simulacija političkog pluralizma vladajuće stranke, i pored mnogobrojnih medijskih navoda nije ni dotaknuta. Poznato je da najjača partija u Crnoj Gori planira da preko svoje kvote uvede retro-nacionaliste u odborničke klupe i time izazove novu „dimnu zavjesu“ za svoje zakulisne radnje.

Ali, zašto im treba i afirmativna akcija? Zbog čega se omogućava onima koji su ispod izbornog praga da uđu u lokalni parlament? Zašto se krši princip jednakosti biračkog prava : “ jedan čovijek - jedan glas “? Zar se ne zna da manjinski narodi na nacionalnom nivou u nekim opštinama nisu manjina? Kako će određena nacionalna zajednica u jednoj opštini biti manjinska, a u susjednoj većinska? Da li će Crnogorcima u pojedinim opštinama biti određen status nacionalne manjine? Zbog čega afirmativna akcija na nacionalnom nivou nije omogućena političkim predstavnicima RAE populacije? Kome treba pouka o tome da su međunarodni standardi o učešću nacionalnih manjina u izbornom procesu opšti i da njihova implementacija zavisi od prilika u datoj zemlji? Što još treba da urade Crnogorci, koji su jedina evropska nacija koja u svojoj matičnoj državi nema apsolutnu većinu?

Teoretičari parlamentarnog prava slažu se da pri utvrđivanju izbornog sistema u tranzicionim društvima, kao što je naše, višedecenijsko, postoji manje obziran pristup. On nije samo uslovljen socio-istorijskim faktorima, koliko eventualnim neznanjem ili otvorenom namjerom da se aktuelna politička prednost sačuva.

Ne želeći da naše poslanike, posebno one koji su digli ruku za ovakav zakonski prijedlog, okarakterišem po čuvenom citatu Sv. Petra Cetinjskog o neznavenom činjenju, ipak moram reći da su „ ne mogavši učiniti da ono što je pravedno bude jako, učinjeno je da ono što je jako bude pravedno“ (Blaise Pascal).

Ovakvo „pripunjenje“ izborne legislative, ne samo da nije suštinski otklonilo nedostatke našeg izbornog sistema, već je zarad jeftinog političkog profita uvelo i jedan nelogičan, nedefinisan i protivustavan institut. I eventualni zahtjevi za ocjenu ustavnosti i zakonitosti neće biti dovoljni da otklone sumnju da je građanski koncept Crne Gore doveden u pitanje. Nekima nisu dovoljne postojeće podjele i iznašli su legalni način da ih još prodube. Nekima je nacionalna hladovina jedino pribježište, jer sunce otvorenog društva razbija sve njihove iluzije i nesposobnosti. Neki i dalje računaju na jaki nacionalizam, a ne vjeruju u pravedne institucije i slobodnog pojedinca.

( Neđeljko Necko Đurović )