Kino Kultura - mitski topos podgoričkog odrastanja

Jedna riječ - u sedamdesetima vrlo frekventna i važna - potpuno je nestala.

Danas, u drugoj deceniji dvadesetprvog vijeka ta riječ je ispala iz onog imaginarnog rječnika koji svi nosimo u glavi. Riječi traju dok traje označeno - a kada označeno nestane, označitelj se otanji, kruni se sve do konačnog nestanka... Riječ izblijedi ponekad kao loše štampan natpis na žilavoj majici.

“Tapkaroš”. Tapkaroš je naziv za čovjeka koji ispred bisokopa prodaje karte za film, a budući da karata više nema, on svoje karte prodaje po većoj cijeni. Ponekad i značajno većoj. To su valjda bili i prvi proplamsaji tržišne ekonomije u doba ocvalog socijalizma.

Ali, kada su nestale gužve pred bioskopima, nestali su i tapkaroši.

Pripišite to revoluciji video rikordera, i propasti bisokopa do koje je rečena revolucija dovela, zamahu satelitskih programa, ili čemu već, ali, realnost je bila takva. Tapkaroši su na brzinu morali pronaći nove (dopunske) poslove. Od filma više nije bilo zarade... Mislim da sam posljednju kartu kod tapkaroša kupio negdje 1983. ili 84. godine.

Filmovi i boks

Toga se sjetim kad god prizovem duh podgoričkog kina Kultura. Kada se u martu 1974. moja porodica preselila iz Ivana Vujoševića 24, kako je glasila naša “prekomoračka” adresa u Obala Ribnice 8, u stan koji se nalazio na sto metara od kina, brat i ja smo bili presrećni. Ne toliko zbog veličine stana - konačno smo i nas dvojica dobili svoju sobu, uostalom - već, prije svega zbog blizine bisokopa.

Taj mitski topos moga odrastanja prije nekoliko godina je srušen. Iako je to bila jedna od rijetkih zanimljivih zgrada koje su preživjele brojna saveznička bombardovanja. Uzgred - vjerovatno je to jedino zdanje koje je ožaljeno čak i novinskim čituljama...

Bočno, uz zdanje kina, a prema osnovnoj školi Savo Pejanović, nalazila se ljetnja bioskopska bašta - u ostalim godišnjim dobima to je bilo školsko dvorište, sa terenima za košarku, rukomet (mali fudbal) i odbojku. Ali, to je bilo mjesto na kom su održavani boks mečevi na otvorenom. Za bioskopske predstave i boks mečeve čitav prostor dvorišta bio bi prekriven zelenim klupama.

Čika Aljo, Meso, Cico i legendarna ekipa osoblja bisokopa... Svi su bili i “bokserski entuzijasti”, što će reći veliki navijači i prijatelji bokserskog kluba Budućnost, koji je, sredinom sedamdesetih bio jedan od najjačih SFRJ klubova.

Godine 1975. osvojeno je državno prvenstvo, što je za tadašnje titogradske dječake bio izuzetan razlog za slavlje - bokseri Budućnosti donijeli su prvu (veliku) državnu titulu u naš grad. To nas je učinilo ponosnim. Kasnije, u osamdesetima i devedesetima donosiće titule u Titograd / Podgoricu i rukometašice, košarkaši, odbojkaši, ali, ta titula iz 1975. stoji na početku toga niza. Podgorički fudbal se dokopao titule tek kad je Crna Gora postala nezavisna država...

Otkrivanje svijeta

Bokserski mečevi su bili za dana, i uglavnom vikendom, a noć je donosila bioskopske projekcije. Bili smo premladi za kasne projekcije, ali, to nas nije sprečavalo da se muvamo oko ulaza u baštu, i sa golemom zavišću gledamo (odrasle) srećnike koji su ulazili u čudesni svijet kasnih projekcija.

Kino Kultura je upravo tih sedamdesetih bio na vrhuncu svoje blistavosti i zavodljivosti.

Takve stvari se ne zaboravljaju: prvi film koji sam odgledao u bioskopu bio je italijanski treš nad treševima, pod imenom “Tarzan i crna pantera”, projekcija od četiri, brata i mene odveo je u kino porodični prijatelj Pajki.

Sa školom smo vođeni na kratke filmove o Titovim “putevima mira”, ali i na partizanske klasike.

“Svadba”, partizanski film po romanu Mihaila Lalića, sa Gidrom Bojanićem u glavnoj ulozi bio je apsolutni hit. Sa školom smo vođeni i na projekciju “Sutjeske”, gdje su neke scene izazivale navijanje kakvo danas ne možete čuti ni na fudbalskim ili košarkaškim utakmicama.

Kada dođe neki hit film - a pod tu oznaku tada ste mogli staviti ne samo najveće američke hitove, već i domaće filmove koji su bili nevjerovatno gledani, ali i pokoji francuski ili italijanski film - uglavnom špageti vesterni - gužve su bile zapanjujuće

Stari dobri “Ajvanho” je dolazio svakog proljeća. Brat i ja smo išli na predstavu od 10, pa predveče i na onu od 18 sati. Scena kada jašu vitezovi krstaši predvođeni Ričardom Lavlje Srce, uvijek je izazivala burne reakcije, aplauze, povike...

Pa prvi erotski filmovi - njemački serijal “Istinite priče”, od I do XII, ili tako nešto... Zatim, posebno cijenjeni (za moj uzrast) bili su filmovi sa potpisom Valerijana Borovčika - “Nemoralne kaluđerice”, “Lulu”... To je prvi put da smo ime režisera uzimali kao ključni razlog da se film pogleda.

Na kraju sedmdesetih stoji “Menhetn” Vudi Alena... To su već gledali drugačiji dječaci, iza kojih je daleko ostalo ono navijanje za partizane ili krstaše i Ričarda Lavlje Srce. Kraj sedamdesetih donio je novitet - tipove koji su, obično tokom cijele projekcije, “bačali bombe”, kako se zvao pokušaj da se raznim pseudoduhovitostima, koje su najčešće imale formu obične vulgarnosti, zasmije puna bioskopska sala.

Žanrovska podjela koja je važila za nas tadašnje bila je daleko od standardne. Trag toga ostao je u jednom poglavlju romana “Paranoja u Podgorici”. Viteški, mačevalski, kaubojski, indijanski, partizanski, ratni, karataški, “švedske akcioni”...

Nezaboravne gužve

Kada dođe neki hit film - a pod tu oznaku tada ste mogli staviti ne samo najveće američke hitove, već i domaće filmove koji su bili nevjerovatno gledani, ali i pokoji francuski (sa Delonom ili Belmondom) ili italijanski film - uglavnom špageti vesterni - gužve su bile zapanjujuće.

Tada se karte ne bi prodavale, kao obično, na čeonom prozoru male biljetarnice, već bi čika Meso (koji je obično prodavao karte) tada otvorio mali, bočni prozor, koji je ličio na kakvu puškarnicu na starim crnogorskim kućama. Kroz debeli zid probijen je prozorčić, ne veći od 40 sa 40 centimetara, jer, tu se bilo mnogo lakše nositi sa pritiskom mase nego na širokom prozoru gdje su uobičajeno prodavane karte.

Moj brat je bio velemajstor kretanja kroz gužvu. Sitan, imali smo po devet-deset godina, znao je tačno kako da se “pusti” u gužvu, i da spretnim pomjeranjem, neobičnim putanjama, vrlo brzo, završi pred prozorčetom, gdje bi pružio pare i brzo izgovorio - “Čika Meso, dvije karte”.

Imao je neku intuitivnu, ali savršenu spoznaju o kretanju gomile, i svojim manevrisanjem, koje sam ja obično zadivljen gledao sa distance, na neki sulud način je upravljao svojim kretanjem... To je bio veliki i važan talenat - jer, ako on ne kupi karte za nas dvojicu, moraćemo kod - tapkaroša... A onda ode cio džeparac.

( Balša Brković )