Političke razlike između SAD i EU

Nestanak političkog, ekonomskog, vojnog i ideološkog suparnika - Sovjetskog Saveza i zemalja Varšavskog ugovora, omogućio je da SAD postanu dominantna unipolarna sila u novonastajućem globalnom poretku. Takođe, nestanak socijalističkog sistema sa područja Evrope otvorio je vrata još jednom problemu, postojećem antagonizmu između SAD i Evropske unije, čija istorija političkih razmimoilaženja datira još od vremena bipolarne faze međunarodnih odnosa.

Političke razlike između SAD i Evrope postojale su još od vremena nakon završetka Drugog svjetskog rata, pa sve do stvaranja novog svjetskog poretka. Međutim, postojeća unutarpolitička neslaganja između evroatlantskih saveznika manifestovala su se uglavnom kroz političke krize u međunarodnoj zajednici, pri čemu se opstanak evroatlantskog savezništva nikad nije dovodio u pitanje. Dakle, događaji koji su se odvijali za vrijeme Hladnog rata išli su u prilog tzv. atlantistima - tadašnja Zapadna Evropa nije bila u stanju da se sama odupre potencijalnom vojnom napadu Sovjetskog Saveza, a izostalo je i postojanje nekog jedinstvenog stava evropskih zemalja kada je u pitanju nastanak i razvoj evropske odbrambeno-bezbjednosne politike.

Stvaranjem novog međunarodnog poretka, SAD se izdvajaju kao jedina globalna supersila na temelju svoje političke, ekonomske i vojne moći, što dovodi do novog problema održanja i efikasnog funkcionisanja transatlantskog savezništva. Razlog političkih razmirica između SAD i EU treba tražiti u objektivnoj spoznaji Evropljana da ne mogu parirati svom atlantskom partneru na globalnom nivou, pa se sve češće mogu čuti izjave evropskih saveznika o potrebi za ograničavanjem američke unipolarne akcije.

Nepostojanje adekvatnih vojnih i političkih kapaciteta EU i svojevrsna nemoć da zaustavi oružane sukobe na području Jugoistoka Evrope, stvorili su antagonizam evroatlantskih saveznika. Način rješavanja ratnih sukoba na prostoru Bosne i Hercegovine, nemogućnost dogovora oko Kjoto protokola i pitanja nadležnosti Međunarodnog krivičnog suda, uspostavljanje sankcija Iraku i Iranu od strane UN, pregovori oko smanjenja naoružanja (ABM sporazum), pitanje rješavanja izraelsko-palestinskog sukoba, kao i rat u Iraku, samo su neki od problema koji opterećuju stabilno funkcionisanje evroatlantske politike.

Iako su se prvi posthladnoratovski predsjednici Džordž Buš Stariji i Bil Klinton razlikovali po pitanju nove američke spoljnopolitičke strategije, poimanju svijeta, novih američkih ciljeva i prioriteta, odnosu prema EU i načinima na koje se treba održati stabilan evroatlantski savez, oba predsjednika su imala jednaku viziju o tome da SAD moraju održati svoj dominantan status jedine supersile u novom svjetskom poretku i uređivati međunarodnu politiku prema američkim tradicionalnim vrijednostima. Ovu spoljnopolitičku strategiju SAD potvrdila je administracija Bila Klintona, koja je za svoje osnovne spoljnopolitičke ciljeve odredila širenje demokratije, slobode i poštovanje univerzalnih ljudskih prava u Evropi, kao i geoekonomske interese na području Istočne Evrope i Centralne Azije.

Međutim, najizraženije razlike između transatlantskih saveznika stvaraju se dolaskom Džordža Buša Mlađeg iz redova republikanaca na mjesto predsjednika SAD. Smatrajući da je neophodno održati kontinuitet posthladnoratovskih odnosa, veliki broj zemalja Evropske unije je izrazilo veliko razočarenje i zabrinutost zbog novoizabranog predsjednika SAD. Ovakav spoljnopolitički stav američke administracije doveo je, sa jedne strane, do nezadovoljstva zemalja EU, a sa druge do osjećaja bespomoćnosti i odvojenosti od SAD ukoliko transatlantski saveznici nemaju iste spoljnopolitičke ciljeve.

Neslaganja između evroatlantskih saveznika kulminirala su nakon terorističkih napada na SAD 11. septembra 2001. godine. Zapaljiva retorika predsjedinika SAD-a - „Ko nije uz SAD, taj je protiv SAD” - dovela je do podjele svijeta na „slobodni“ - demokratski, koji podržava politiku SAD u borbi protiv terorizma, i tzv. “lupeške države“ (rogue state), sa kojim se mora obračunati po svaku cijenu, pa makar i vojnim sredstvima. Odgovor na terorističke napade na SAD (poznato pod nazivom „Velika strategija“, iako u Kongresu nikada nije formalno usvojena) u skladu sa novim izazovima i prijetnjama u unipolarnom svijetu međunarodnih odnosa bio je mobilizacija svih raspoloživih američkih vojnih snaga, aktiviranje vojno-političke organizacije NATO u skladu sa članom 5 o kolektivnoj odbrani, otpočinjanje rata u Afganistanu i Iraku koji je razultirao svrgavanjem režima Sadama Huseina i prijetnje Iranu i Sjevernoj Koreji, koje su označene kao osovine zla. Neslaganja među transatlantskim saveznicima su vidljiva i tokom vladavine Obamine administracije, naročito po pitanju vojne akcije u Libiji i prijetnje intervencijom u Siriji.

vladimir.bodin@gmail.com

( Vladimir Vučković )