ZAZ otišao u istoriju

Januar je prvi mjesec u istoriji u kojem u Ukrajini nije prodat nijedan automobil domaće marke ZAZ! ZAZ je skraćenica od Zaporoški automobilski zavod, kompaniju proslavljenu po legendarnom zaporožecu.

Istorija ZAZ-a je počela 1863. godine kada je pruski useljenik Abraham Kop otvorio četiri male radionice za proizvodnju poljoprivrednih mašina i opreme.

Kop je pripadao zajednici Menonita, hrišćanske protestantske grupe koja je 1789. godine prihvatila poziv ruske carice Katarine II Velike i naselila koloniju oko današnjeg ukrajinskog grada Zaporožja.

Nakon Oktobarske revolucije mnogi Menoniti su emigrirali jer je njihova imovina postala plijen novih komunističkih vlasti. Tako je i radionica Abrahama Kopa nacionalizovana i preimenovana u “Kommunar”, firmu koja će do 1952. godine napraviti skoro 130 hiljada kombajna na bazi američkog katerpilara. Početkom 1950-ih godina sovjetske vlasti su zamislile da Kommunar iz Zaporožja bude fabrika u kojoj će se praviti “socijalistički narodni auto”. Godine 1961. kompanija je preimenovana u “Zaporoški automobilski zavod”, a uporedo je počela proizvodnja legendarnog zaporožeca ZAZ-965.

Ovaj automobil nije krio bliskost sa fijatom 600. Izgledom je bio skoro identičan italijanskom modelu do B-stuba, imao je nešto duži zadnji dio i otvore na bokovima zadnjih blatobrana za hlađenje V4 motora.

Pet godina kasnije stigao je moderniji ZAZ-966, zaporožec poznat i na našim prostorima, kome je dizajnerski uzor bio NSU princ.

Najzad, 1979. počela je proizvodnja modela ZAZ-968M. Od 1961. do 1994. godine, fabrika u Zaporožju je proizvela 3,4 miliona zaporožeca sa vazdušno hlađenim motorom smještenim u zadnjem dijelu vozila. Malo prije raspada SSSR-a, ZAZ je 1987. godine počeo proizvodnju hečbeka tavrija (ZAZ-1102) koji je imao motor sa vodenim hlađenjem u prednjem dijelu automobila.

U postsovjetskoj eri, fabrika je proizvodila automobile po licenci azijskih partnera (Daevu, Ševrolet, Čeri), čak i raritetne lade samare tarzan. Zbog finansijskih i organizacionih teškoća, obim proizvodnje je postepeno opadao, da bi tokom 2014. godine svega 3,5 hiljada automobila izašlo sa proizvodne trake.

Konačno, u decembru 2017. je prestala montaža najnovijih modela ZAZ-a (lanos, sens, čens, vida) koji su nastali kao derivati Daevu limuzina lanos i aveo. Prošle godine je počeo stečajni postupak nad kompanijom dok su trgovci rasprodavali zalihe.

Najzad, u januaru 2019. godine prvi put se desilo da nije prodato nijedno vozilo ZAZ što je analitičare navelo na zaključak da su sve zalihe iscrpljene, a marka definitivno iščezla sa automobilske mape svijeta.

( Saša Marković )